21. yüzyıl, bir “Terörizm Çağı” olarak damgalanmış durumda. 11 Eylül saldırıları, ABD’nin, hatta küresel jeopolitik düzenin tarihinde çarpıcı bir dönüm noktası oldu. ABD birincil önceliğinin “terörizmle savaş” olduğunu ilan etti; iç ve dış politikası da bu doğrultuda değişti. Bush, 11 Eylül saldırılarından kısa bir süre sonra halka seslenirken, “terör”, “terörizm”, “terörist” kelimelerini, bunlarla ne kastettiğini açıklamaksızın, tam 32 kez kullandı. Bu muğlak ve şekilsiz “terörizm” adına savaşlar yürütülüyor; jeopolitik dinamikler değişiyor; uluslararası hukuku ve kurumları hiçe sayan ABD, bütün saldırganlığıyla, mutat emperyalist rolünü oynuyor; devlet “güvenlik” adına özgürlükleri feda ediyor. Günümüzde en sık telaffuz edilen kelimelerden biri olan “terörizm”, aynı zamanda en sık kötüye kullanılan kelime: Yolcularla dolu uçakları binalara çarptırmaktan, sınaî hayvan çiftliklerindeki domuzları ya da tavukları kurtarmaya kadar pek çok eylem, bu kelimeyle tanımlanıyor.
Bu nedenle, terörizm söyleminin siyasi semantiğini eleştirel bir yaklaşımla değerlendirmek, çağımızın en acil işlerinden biri.
ANLAM KAOSU
Bu kelimeyi herkes kullanıyor, peki ne anlama geldiğini bilen var mı? Terörizm nedir tam olarak? Nedenleri nedir? Failleri kimlerdir? İnsanı terörist yapan, niyeti mi, ideolojisi mi, taktiği mi yoksa hedef aldığı şey midir?
Şiddet, hangi koşullar altında, terörizm diye tanımlanmasına engel olacak bir meşruiyet taşır? Terörizmi saldırıdan, cinayetten ya da şiddete dayanan ve “suç” teşkil eden diğer eylemlerden ayıran nedir? Ahlaken kınanması gereken teröristleri, eylemleri meşru olduğu düşünülen gerillalardan, direnişçilerden, karşı-teröristlerden ya da özgürlük savaşçılarından nasıl ayırabiliriz? Terörizmin “masum” kurbanı olmak ne demektir? “Masum” kim, “suçlu” kim? Askerî hedeflere yönelik bir terörizm olabilir mi, yoksa terörizm yalnızca “sivilleri” ve “savaş halinde olmayanları” mı hedef alır?
Terörizm, bombalı saldırı gibi beklenmedik, tek hamlelik ve doğrudan bir eylem midir, yoksa etkileri yavaş yavaş ve dolaylı olarak açığa çıkan, yine de yıkıcı sonuçlar doğuran iktisadi ya da siyasi politikaları da kapsar mı? (Örneğin bir hükümetin, milyonlarca yurttaşını yoksulluğa, açlığa, evsizliğe sürükleyen kararları, ya da Dünya Bankası’nın, azgelişmiş ülkelerde adalet mücadelelerini bastırıp kemer sıkma politikalarını dayatmaya yönelik eylemleri terörizm sayılabilir mi?)
Hayvanların dünyasını hedef alan bir “insan terörizminden” söz edilebilir mi?
DİLİN KÖTÜYE KULLANILMASI
11 Eylül’den beri ABD’de terörizm kelimesi gerek devlet gerekse de sanayi çevrelerince öyle keyfî bir biçimde kullanılıyor ki, kâr hırsıyla belirlenen gündemlerine karşı çıkan herkes “terörist” (ya da hayvanları veya doğal kaynakları sömürenlerin çıkarları söz konusuysa “eko-terörist”). Bush yönetimi altında, protestocular, göstericiler, hükümeti eleştirenler anayasal haklarından mahrum bırakılıyor, gözaltına alınıyor, taciz ediliyor, dövülüyor, hapse atılıyor, hain ve terörist damgasını yiyorlar.
Terimin siyasî açıdan taşıdığı görelilik, şu basit deyişte özetleniyor: “Kimine göre terörist, kimine göre özgürlük savaşçısı.” İsrail ile ABD’nin gözünde terörist olan Filistinli örgütler, Filistinlilerin gözünde ülkelerinin işgaline direnen özgürlük savaşçılarıdır. Keşmir’in bağımsızlığı için çalışan gruplar Hint devletinin gözünde teröristtir, ama Pakistanlıların çoğunluğunun gözünde bağımsızlık savaşçılarıdır. Reagan yönetiminin özgürlük savaşçıları olarak göklere çıkardığı kontra-gerillalara, onların şiddetine maruz kalan Nikaragua halkı -daha isabetli bir şekilde- terörist gözüyle bakıyordu. ABD 1980’lerde Bin Ladin’i özgürlük savaşçısı diye göklere çıkarırken, aynı dönemde pek çok hükümet yetkilisi Nelson Mandela’dan terörist diye söz ediyordu. ABD’nin şirket-devlet kompleksi, ALF (Hayvan Kurtuluş Cephesi) üyelerini terörist diye damgalarken, pek çok hayvan hakları aktivisti onları özgürlük savaşçısı olarak savunuyor.
Şurası açık ki terörizm sadece bir kelime değil, bir silah. Terörist kelimesinin kullanımındaki saiklere işaret eden Tomis Kapitan şöyle diyor: “Terörist kelimesi, atfedildiği kişileri ya da grupları gayri insanîleştirir, iletişim kurulması imkânsız insanlar olarak gösterir. Onları bu eyleme sürüklemiş olabilecek politikaların göz ardı edilmesine neden olur. Bu kişi ya da gruplara karşı şiddet kullanılmasının önünü açar ve insanların korkularını istismar ettiği için, devlete tam bir hareket serbestisiyle davranma ve yöntemlerine yönelik itirazları geçiştirme olanağı sağlar.”
TERÖRİZM TANIMINDAN DIŞLANANLAR
1. Devlet Terörizmi
Terörizm konusundaki yaygın tanımlar, iki temel şiddet biçimini dışarıda bırakır: devlet terörizmi ve tür terörizmi.
Resmî tanımlara göre terörizm bir devleti hedef alabilir, ama bir devlet tarafından yürütülemez. ABD’nin terör tanımları toplumsal adalet hareketlerini kapsar, ama ABD’nin kuklası olan devlet yetkililerin saçtığı dehşetten söz etmez: Nikaragua’da Somoza’nın, Şili’de Pinochet’nin, bütün o diktatörlerin ya da sağcı ölüm tugaylarının… ABD’nin Vietnam halkına karşı yürüttüğü kimyasal savaşta verilen kayıplar, Saddam Hüseyin’in (ABD’den aldığı kimyasallara ve silahlara dayanan) terör sicilini kat kat aşar. ABD, sadece Vietnam’da yürüttüğü emperyalist savaşta 4 milyon insanın canını almıştır.
ABD’nin resmî terörizm tanımı her zaman Maniheizm’in İyi-Kötü ikiliğine dayanır. Bu strateji, çifte standart uygulamayı sağlar: İyilik güçleri kendi uyguladıkları şiddeti ve hukuk ihlallerini göz ardı edip hafife alırken, Kötü’lerin benzer ya da çok daha düşük seviyedeki ihlallerini gözü dönmüş bir şekilde lanetleyebilirler. Fakat Noam Chomsky’nin de gözlemlediği gibi, ABD, terörizme dair her türlü makul tanımın en önde gelen örneğidir. ABD anayasasında ve ordu kitapçıklarında terörizm şöyle tanımlanır: “Sivilleri hedef alarak ve siyasî, dinî ya da başka amaçlara hizmet etmek üzere, insanları sindirmek, korkutmak, sıklıkla da öldürmek için şiddeti hesaplı bir şekilde kullanmak.” Ne var ki, bu resmî tanımda şöyle bir sorun var: “ABD’nin resmî politikasının tanımıyla hemen hemen örtüşüyor”, her ne kadar bu resmî politika “düşük yoğunluklu çatışma” olarak adlandırılsa da. Chomsky’ye göre resmî terörizm tanımı çerçevesinde ABD “önde gelen bir terörist devlet, çünkü söz konusu uygulamalara sürekli başvuruyor.” Aynı şekilde, FBI’ın şiddet tanımına bağlı kalacak olursak, görürüz ki ABD, “bir devleti, sivil bir halkı ya da halkın bir kesimini sindirmek ya da baskı uygulamak amacıyla” pek çok ülkede sistemli ve hesaplı bir politika olarak planlı “güce ya da şiddete”, “yasadışı” bir şekilde başvurmuştur. Philip Cryan’a göre ABD “terörizm eylemlerinden ve teröristlere yataklık etmekten doğrudan sorumludur, ABD’nin yol açtığı insanî kayıplar ve yarattığı korku duygusu tahayyül sınırlarını aşmaktadır.”
ABD’nin, seçimle başa gelen Salvador Allende’yi devirme operasyonunda binlerce sivil hayatını yitirdi, binlercesi işkence gördü. Darbenin mimarlarından, terörist Henry Kissinger’a 1973’te Nobel Barış Ödülü verildi; medya onu hâlâ sözüne güvenilir bir siyaset uzmanı ve barış elçisi olarak göstermeye devam ediyor. ABD’nin Nikaragua’da kotragerillara verdiği destek, 1980’lerin başında katliamlara yol açtı; El Salvador’un faşist hükümetine verdiği destekse 70 bin sivilin ölümüyle sonuçlandı. ABD dünya çapında teröristlere yardım ve yataklık ediyor ve haydut devletleri destekliyor.
2. Tür Terörizmi
Bütün terörizm tanımları, en “ilerici” insan hakları savunucularının yaptığı tanımlar bile, yeryüzündeki en kapsamlı şiddet biçimlerinden birini dışarıda bırakır: İnsan türünün insan olmayan türler üzerinde uyguladığı şiddeti. Türcülük, insan zihnine öyle derinden nüfuz etmiştir ki, insanların hayvanlara uyguladığı vahşet görülmez. İnsandışı hayvanları şiddetin kurbanları, insan hayvanları da gezegenin teröristleri olarak düşünmeyi önerenlere istihzayla yaklaşılır.
Terörizm, ideolojik, siyasî ya da ekonomik saiklerle masum kişilere kasıtlı biçimde şiddet uygulamak demekse, insanların, bir hayatın öznesi olan insandışı hayvanlara karşı yürüttüğü savaş da terörizmdir. Kürk çiftlikleri, sınaî çiftikler, hayvan deneyleri vs. terörist endüstrilerdir; bu endüstrileri destekleyen devletler de terörist devletlerdir. Gerçek kitle imha silahları, hayvanların bedenleri üzerinde deney yapmak, onları öldürmek, yaralamak ya da tüketmek için kullanılan gazlar, tüfekler, bayıltıcı silahlar, çatallar ve bıçaklardır.
İnsanlar tarafından öldürülen hayvanların sayısı dehşet vericidir. Her yıl, yalnızca ABD’de 10 milyardan fazla çiftlik hayvanı gıda için, 17–70 milyon hayvan deneyler ve ürün testleri için, 100 milyondan fazla hayvan avcılıkta, 7–8 milyon hayvan kürkü için öldürülmektedir. Bu sayılara, çiftlik hayvanlarını korumak adına, “eğlence” endüstrisi adına ya da başka adlar altında öldürülen hayvanlar dahil değildir. Hayvanlar için her saniye bir 11 Eylül saldırısıdır.
FBI’ın tanımına göre mala verilen zarar terörizm, ama insandışı canlılara yönelik şiddet terörizm değil. Yani ALF, FBI’ın gözünde terörist bir grup, ama her yıl milyarlarca hayvanı katleden endüstriler terörist değil. Şirket-devlet ittifakı, ALF ve ELF gibi grupların mala yönelik sabotajlarını “eko-terörizm” olarak tanımlıyor, böylece sabotajla terörizmi aynı kefeye koyarak bu tür gruplara verilecek cezaların artırılmasını sağlıyor.
TERÖRİZM NEDİR?
Biz, terörizm tanımımıza, insanlarda “korku” duygusu yaratma gibi psikolojik boyut içeren eylemleri dahil etmiyoruz, zira bu “korku yaratma” boyutu aktivist grupların baskı görmesine neden olan geniş yorumlara götürüyor. Biz bütün canlı türlerine yönelik fiziksel şiddet üzerine odaklanıyoruz. Kelimenin kökü “terör” olduğuna göre, teröristlerin de şüphesiz korku uyandırmak gibi bir niyetleri vardır, ama asıl niyetleri hedeflerine fiziksel zarar vermek ya da onları öldürmektir. Ayrıca, çeşitli endüstrileri hedef alarak mala verilen zararları terörist eylem olarak kabul etmiyoruz, çünkü: (1) bu eylemler ilke olarak savunulabilir, (2) bu tür yasadışı eylemlerin halihazırda sabotaj, vandalizm, kundaklama gibi adları vardır ve bunlara denk düşen cezalar mevcuttur, bunların terörizm sınıfına sokulması için hiçbir neden yoktur, (3) asıl terörizm, şirketlerin ve devletlerin insanlara, hayvanlara ve yeryüzüne karşı işlediği suçlardır.
Biz terörizmi şöyle tanımlıyoruz: “Terörizm, bir bireyin, örgütün, şirketin ya da devletin, insan olsun insandışı hayvan olsun masum kişiler üzerinde kasıtlı olarak fiziksel şiddet uygulayarak dinî, ideolojik, siyasî ya da iktisadî amaçlarına ulaşmaya çalışmasıdır.”
Terörizm kelimesinin tanımı üzerinde mücadele etmeliyiz, çünkü şiddetin olanca çıplaklığıyla yaşandığı bu dünyada, eylemlerini tanımlamamız, lanetlememiz ve mahkûm etmemiz gereken gerçek teröristler var. Terörizme ilişkin muğlak tanımlar, muhalif hareketleri ağır biçimde cezalandırmaları için devletlere büyük bir serbestlik sağlıyor. Aktivistler ve muhalifler, “teröristlikle” yaftalanmanın terörizminin hedefi olmak yerine, sağlam tanımlar sunmalı ve asıl teröristlerin kimler olduğunu göstermeliler. Bugüne kadar yapılan terörizm tanımları içinde, bir insanın, endüstrinin, devletin ya da insan türünün hayvanlara uyguladığı şiddete yer verilmemiştir. Terörizmi tanımlamak, çağımızın en önemli felsefî ve siyasî işlerinden biridir.
Center on Animal Liberation Affairs, University of Texas; Animal Liberation Philosophy and Policy Journal’dan kısaltılarak çevrilmiştir
Kısaltılmış hali Birgün Pazar, 26.3.2006’da yayımlanmıştır
