İki şey gösteriliyordu televizyonda. Eğlence içeriği olarak çok süslü, parlak, gösterişli bir ünlüler, güçlüler ve zenginler dünyası. “Büyüyoruz” diyen ekonomi haberleri. Sürekli GAP haberi izlemekten içimde garip bir gurur duygusu büyümeye başlamıştı. Müthiş büyük proje diye diye saatlerce baraj ve kanal inşaatlarındaki iş makinalarına baktığımı, “Gide Gide GAP” diye bir program izlediğimi hatırlıyorum. Gümrük Birliği telaşı da öyle. Her gün en önemli gündem o idi. Sürekli izliyor, ne demek istediklerini anlamıyordum. Ama içime bir umut doluyordu.

Bir yerimiz olsun isteriz hayatta. Yerleşmek ve tutunmak için. Varoluşumuzun ağırlığından, mütemadiyen varlığımızın farkında olarak yaşıyor olmanın yükünden biraz kurtulmak, hafiflemiş hissetmek için. Sözümüzün bir değeri ve karşılığı olsun isteriz. Sesimiz ulaşsın muhataplarına. “Duyuyorum seni, söylediklerini can kulağı ile dinliyorum” diyen ötekiler olsun çevremizde. Böylece tanınmış, görülmüş, kucaklanmış, tutulmuş hissetmek isteriz, çaresiz ve terk edilmiş hissetmemek.

Hikmetten felsefeye geçişi olanaksız kılan "muayyen hadlerle" çevrili bu eksik modernleşmenin, pusulasız ve dümensiz fikrî akışın edebiyattaki seçimleri nasıl belirlediği gösterilirken Tanzimat yazarlarının Batı edebiyatıyla ilişkisinin rastlantısallığına özellikle dikkat çekilir. Osmanlı edebiyatına Batı'dan yapılmış ilk kurmaca nesir tercümesi olan Fenelon'un Télémaque'ı Batı'da roman türünün bilinen örneklerinden biri değildir. Bu devirde Batı edebiyatlarından sürekli çeviriler yapılmakla birlikte ne Cervantes, ne Balzac ne de Dickens Türkçeye nakledilmiştir. Tek bir yazarın eserleri arasında yapılan seçimler de henüz olgunlaşmamış edebi zevkleri ele verir.

“Dün dündür” gibi bir açıklama yapmak zorunda kalanların halinde tavrında “mahcubiyet” gibi bir şeye de rastlanırdı. Oysa yeni dönemde bu gündelik gerçeklik haline geldi. Tayyip Erdoğan, örneğin, ne söylediyse tersini de söyledi. Kimi zaman bu yön değişikliğini bir “kandırılma” sonucu olmuş bir şey olarak sundu bizlere. Kimi zaman (ve çoğunlukla) böyle bir şeye de gerek duyulmadı. Sonuç olarak, “gerçeklik” diye bellediğimiz şeyin oldukça değişken ve keyfi olduğu bir dünyada yaşamaya başladık. Yavaş yavaş alışıyoruz.

Muhalefetin de bu kalıbı gönül rahatlığıyla kullandığını görüyorsunuzdur. Kılıçdaroğlu 2020 Aralık’ında Katar’a yapılan satışlar nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın millî güvenlik sorunu haline geldiğini söylemişti. Geçtiğimiz Nisan’da da ABD Başkanı Biden’ın “Ermeni soykırımı” ifadesini kullanması vesilesiyle AKP’nin dış politikasına yüklenirken, “Erdoğan millî güvenlik sorunu haline gelmiştir” ithamını tekrarladı. AKP kurucusu ve CHP milletvekili Abdüllatif Şener, 2019’dan beri, Erdoğan ve ailesinin malvarlığının bir millî güvenlik sorunu haline geldiği savını yineliyor.

Ya direnç, o bitti mi? İkinci Yeni'nin karşılaştığı ilk direnç (50’ler ve 60’lar boyunca) bu şairlerin “soyut ve anlaşılmaz” bulunması kadar, “yerli ve milli” bir tavrı reddederek “kozmopolit” olmalarıyla ilgiliydi (ya da zaten tam bu yüzden “soyut ve anlaşılmaz” sayılıyorlardı). Üstelik bu kozmopolitliğe itiraz edenler içinde, sadece Mehmet Kaplan ve Attila İlhan gibi sağcılar ve kripto-sağcılar değil, Asım Bezirci gibi solcular da vardı. Türk-İslam milliyetçiliği tarafından örtülmek, silinmek istenen bütün bir Türk-İslam dışı hayat, İkinci Yeni'de bu milli örtüyü yırtan inatçı kalıntılar halinde yeniden görünür olmaya başlamıştı.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne yapılan şeyin, tam olarak ne olduğu üzerine biraz daha eni konu düşündüğünüzde, yapılanın bir Bakanlık operasyonundan çok daha fazla bir anlamı olduğunu da görüyorsunuz. Meselenin sadece CHP’nin kazandığı İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne duyulan kin ve hırsla, AKP’nin uzun yıllar sonra İstanbul’u bırakmak zorunda kalmasının yarattığı şaşkınlık ve öfkeyle ilgili olmadığını da… Çünkü öyle olsa, zaten türlü çeşitli kanun değişiklikleriyle, Belediye’nin yetkilerini tırpanlayan, o yetkileri merkeze ve siyasi iktidara aktaran karar ve düzenlemelerle, pekâlâ Belediye’nin işlevsizleştirilmesi yeterli görülürdü.

Bunlar kimsenin aklına gelmemiş, eşi menendi bulunmaz tespitler değil elbette, ama Mert Sarıç’ın her bir karakteri diğerinden keskin hatlarla ayırmayı mümkün kılan büyük taklit/rol yeteneği, gözlem kabiliyeti, bir de ne yalan söyleyeyim, gitgide muhafazakarlaşan bir kültürel iklimde peruklar, makyaj ve kadın kıyafetleriyle birçok farklı kadın tiplemesine can veren Konyalı bir genci izlemenin keyfi sebebiyle hemen hemen her gün açıp bakıyorum bu hesaba.

Sol sıfatlı partilerin işçi ve yoksullar nezdinde destek kayıplarını iktidar performanslarına, kurdukları rejimlerin çökme nedenlerine bağladığımızda neden aynı sonucun sağ parti ve rejimler için pek de geçerli olmayışı üzerinde kafa yormuyoruz? Nitekim, bütün dünyada ve Türkiye’de iktidarı bırakın başarısızlığı, rezalet sahneleri ile sona ermiş sağ partiler, dağılıp gitse hatta iktidarı bir sol partiye bıraksa bile çok geçmeden yerini bir diğer sağ parti alabiliyor ve bu kez o iktidara gelebiliyor.

Kendine saygısı olan bir roman kahramanının on altı yaşındaki birine söyledikleriyle diyelim otuz yaşındakine söyledikleri aynı değildir. Genç olana “seyreltilmiş” versiyonu uygun görmüyorum, anlatmaya çalıştığım o değil. Tıpkı çocukken ya da gençken hayatın daha kolay olmadığı gibi, roman kahramanları da çocuklara ve gençlere daha basit hikâyeler anlatmazlar. Ama insanın dikkat kesildiği şeyler, yaşadıkça değişir- hepimizde aynı biçimde değil muhtemelen (öyle olsa ne sıkıcı olurdu); zamanla kimimiz kahramanları daha az dinleriz, kimimiz söylediklerinden çok söylemediklerine kulak veririz...

Nietzsche’ye göre, insanı “mutluluk ideası”na ya da “ahlak ideası”na yönlendirebilecek her amaç kavramı kuruntudan ibarettir; “kişi zorunludur, felaketin bir parçasıdır ve bütüne aittir.” Dolayısıyla onu yargılayabilecek, ölçebilecek, mahkûm edebilecek hiçbir şey yoktur. Büyük özgürleşmenin ilk adımı oluşun masumiyetini yeniden kazanmak için “ilk günah” da dahil tüm “ilk neden” söylemlerini kapı dışarı etmek, daha da önemlisi suç ve ceza kavramlarını külliyen varoluştan uzak tutmaktır. Aksi halde kalpazanların, sürüsüne bereket modern rahiplerin kulu kölesi olmak kaçınılmazdır…

İnsanlar zaman zaman gerçek hayatta kaybettiklerini, popüler kültürde arıyorlar. Kurgu murgu dinlemeden, aslında oralarda oldukları gibi değil, olmak istedikleri gibi var olmak istiyorlar. Bayramda en şık kıyafetleri giydirilen çocuklar gibi çıkmak istiyorlar izleyicinin/diğerlerinin karşısına. Onca pisliğin içinde parlamak, kötü adamın kendilerinden değil, başkalarından; mazlumun başkalarından değil, kendilerinden olmasını istiyorlar.