Ruslar rivayetlere ve komplo teorilerine inanmaya her zaman meyilli olmuştur ve resmî haberlerin Kremlin tarafından sıkı sıkıya denetlendiği varsayımı bunda etkilidir. Bu nedenle Yevgeni Prigojin gibi meşhur birinin yolcu listesinde olduğu uçağın kaza yaptığına dair haberler dolaşıma girdikten birkaç saat içinde spekülasyonların azgın bir Sibirya yangını gibi yayılması şaşırtıcı değil. Belki de Prigojin uçakta değildi ve sırra kadem basmak için bir ölüm tiyatrosu sahnelemişti. Belki de Putin, Prigojin’i şimdi gizli bir zindanda tutuyordu. Ya da üzerlerine paralı askerlerini saldığı Ukraynalılar Prigojin’in uçağını düşürmüştü.

Mevzu bahis Prigojin olunca, hiçbir şey imkânsız görünmüyordu; yiyecek tedarikçisi ve savaş ağasına dönüşmüş eski bir dolandırıcı, Putin’in kafadarlarından biri. Haziran ayında Rusya’nın askerî liderleriyle hesaplaşmak için paralı asker grubunu Moskova’ya doğru cesurca yürütmüştü. Onun ölmesini isteyen kişiler eksik değildi; bunların arasında aynı Rus askerî liderleri, Ukraynalılar veya Prigojin’in paralı askerleri tarafından vahşice saldırıya uğrayan Afrikalı ve Suriyeli isyancılar bulunuyordu.

Ancak Putin Rusyası’ndaki vahşetlerde sık sık olduğu gibi, uçak kazası da muhtemelen nasıl görünüyorsa öyle olmuştu: Sinir bozucu bir rakibin acımasız lider tarafından öldürülmesi. Bunu kanıtlamak asla mümkün olmayabilir; Putin, Prigojin’i ölümünden sonra bir vatansever olarak onurlandırmayı veya en azından onun ölümünden olağan kötüler olan Ukraynalı “faşistleri” veyahut hilekâr ve ahlaksız Batı’yı sorumlu tutmayı tercih edebilir. Ama şu anda çoğu gözlemci kanıtların, saiklerin ve araçların Putin’e işaret ettiğine inanıyor.

Diktatöryal yönetimin acı mantığına göre Putin’in başka seçeneği yoktu. Prigojin, haziran ayında askerlerine “adalet yürüyüşü” emri verdiğinde bile başkan Putin’e tam bir sadakat göstermeye dikkat etmişti ama bu, Putin yönetimine karşı açık bir isyandı ve başkanın halkın önündeki ilk tepkisi Prigojin’in adını vermeden “ayaklanmayı hazırlayanlar Rusya’ya ihanet ettiler” şeklinde bir uyarıydı. Putin’in lugatında bunun anlamı ölüm cezasıdır. Çünkü Rusya, Putin’dir.

Putin bundan sonrasını yirmi yıldan fazladır iktidarda kalmasını sağlayan aynı kurnazlıkla yönetti; savaş ağasının ayaklanmadan sonra Belarus’a gitmesine izin verdi; resmî suçlamalardan vazgeçti ve Prigojin’i Kremlin’de üç saatlik bir sohbete davet etti; ardından ona Rusya’da serbestçe dolaşma izni verdi.

Görünen o ki Prigojin affedildiğine kanaat getirmişti. St. Petersburg’ta bir Rusya-Afrika zirvesine katıldığını iddia etti ama bunun için kesin kanıt bulunmuyor. Ardından, uçak kazasından iki gün önce Wagner grubu için –iddiaya göre Afrika’da çekilen– yeni bir üyelik videosu yayımladı. Arkasına boş bir araziyi alarak, ayaklanmadan önce bu tür videolar için tercih ettiği tam teçhizatlı komando kıyafetiyle göründü.

O haşin adam gürlemesiyle “Çalışıyoruz,” dedi: “Sıcaklık tam hoşumuza gittiği gibi 50 derecenin üstünde. Wagner keşif ve arama operasyonları yapıyor. Rusya’yı tüm kıtalarda daha büyük, Afrika’yı ise daha özgür kılıyor.”

Bu cesaret gösterisinden ardından Putin, Çarşamba günü ayaklanmadan tam iki ay sonra ilk hamlesini yaptı ve Ukrayna harekatının eski komutanı General Sergey Surovikin’in tenzili rütbeye uğratıldığı bildirildi. Surovikin ayaklanmadan hemen sonra ortalıktan kaybolmuştu ve aynı akşam saat 6’da Prigojin’in uçağı (sık sık kullandığı ve başarısız ayaklanmanın ardından Belarus’a uçtuğu söylenen özel jet) düştü.

İnternette yayınlanan doğrulanmamış bir videoda uçağın tek kanatlı olarak yere çakıldığı görülüyor. Ve görgü şahitleri iki patlama duyduklarını bildirdiler, bu da jetin bir hava savunma bataryası tarafından vurulmuş olma ihtimalini gündeme getirdi. Kısa süre sonra, resmî medya yedi yolcu ve üç mürettebatın olduğu uçağın yolcu listesinde Prigojin’in de yer aldığını bildirdi. Wagner grubunun askerî kumandanı olan ve Nazi Almanyası’nın açık bir hayranı olduğu söylenen Dimitri Utkin de uçaktaydı.

Kaçınılmaz görünen sonuç Prigojin’in kaderinin iki ay önce mühürlendiği yönünde. Kazanın nedeni ne olursa olsun, Putin’in dalkavuk ve dostlar ordusunun mesajı alacakları kesin: Prigojin’in ustası olduğu yaltaklanma; Kremlin’e yiyecek tedariki veya özel bir orduyu yönetmekle geçen uzun ve sadık bir hizmet geçmişi bile lidere ihanet edenleri korumak için yeterli olmayacaktır.

Putin Rusyası’nda ihanetin affedilemez olduğu uzun zamandır aşikâr. Bir KGB firarisi olan Aleksandr Litvinenko’yu öldürmek için kullanılan radyoaktif polonyum ve bir başka eski istihbaratçı Sergey Skripal’e yönelik saldırıda kullanılan Noviçok sinir gazı bunları kimin yaptığını veya neden yaptığını hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde belli etmek içindi. Aleksey Navalny gibi en inatçı muhalifini zehirleyerek öldürme ve ağır bir hapis cezasıyla susturma çabaları her türden muhalefete neredeyse tam bir hoşgörüsüzlüğün açık işaretleri.

Kişisel sadakati zorunlu kılma ihtiyacı doğrudan Putin’le bağlantılı olan ve kaybedilen hayatlar, zenginlikler ve uluslararası itibarla büyük bir maliyete yol açan Ukrayna’nın işgaliyle daha da kritik hale geldi.

Prigojin’in kirli geçmişi göz önüne alındığında, bu kazayla ilgili yeni ve belki de şaşırtıcı gerçeklerin ortaya çıkması hâlâ mümkün olabilir. Ama eğer bu Putin’in işi değilse, sadece başkası ondan önce davranmış olabilir.

İngilizceden Çeviren: Barış Özkul