Avrupa Yeşil Mutabakatı Proje Hibe Çağrısında Orman Yangınları - Tanay Sıdkı Uyar

Avrupa Yeşil Mutabakatı proje çağrıları arasında yer alan “Yenilikçi araçların entegrasyonu ve gösterilmesi ile aşırı orman yangınlarını önleme ve bunlarla mücadele etme” konusu Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde olan ve bugün ormanları yanan Türkiye için önemli dersler içermektedir. Bu bilgiler proje teklifi verecek konsorsiyumlara AB’nin beklentilerinin açıklandığı rehberden alınmış ve Türkçeleştirilmiştir.

Yeşil Anlaşma açıkça "orman yangınlarının sıklığını ve kapsamını azaltmaya" çağırıyor. Ayrıca, acil bir öncelik olarak "AB'nin çevresel felaketleri tahmin etme ve yönetme yeteneğini artırma" çağrısında bulunuyor. Büyük ölçekli ve daha yoğun orman yangınları giderek artan bir endişe kaynağı haline geliyor. Yangın, Avrupa'daki birçok ekosistemde doğal bir bileşendir, ancak giderek daha fazla Avrupalı, orman yangınlarından doğrudan ve dolaylı olarak zarar görmektedir. 2017 ve 2020 yılları arasında yangınlar yüzlerce insanı öldürdü ve yalnızca Güney Avrupa'da değil, aynı zamanda Orta, Doğu ve Kuzey Avrupa'da da artan oranda ormanları ve Natura 2000 alanlarını tahrip etti.

Bölge sakinlerinin ve ilk müdahale ekiplerinin sağlık, altyapı ve ekonomik faaliyetler gibi insan yaşamının kaybı açısından olağanüstü sosyoekonomik etkiye ek olarak, aşırı orman yangınları, toprak bozulması, su kıtlığı ve biyoçeşitlilik kaybı göz önüne alındığında ciddi ve bazen geri dönüşü olmayan ekolojik etkilere de sahiptir.

Ayrıca, orman yangınları, yıllık toplam küresel sera gazı emisyonlarının %20'sine varan oranlarda iklim değişikliğine ilk katkıda bulunanlar arasındadır.[1] Ayrıca, yanan geniş yüzeyler artık çok fazla CO2 ememez ve bu da karbon yutaklarının iklim değişikliğini azaltma potansiyelini azaltır. Aşırı orman yangınları artık daha yüksek irtifalarda ve enlemlerde daha sık görülüyor ve buz/kar üzerine artan siyah karbon düşüşü ve alttaki permafrost tabakasının erimesiyle iklim değişikliğini hızlandırmaya daha fazla katkıda bulunuyor.

Buna ek olarak, büyük orman yangınları, ilk müdahaleyi yapanları ve yerel sakinleri etkileyen toksik kirleticilerin doğrudan emisyonları yoluyla hava kalitesini düşürürken, orman yangınlarından uzak bölgelerdeki nüfuslar, kısa ve uzun vadeli olarak hava taşınırken diğer kirleticilere maruz kalabilir.

İklim değişikliği, belirli ormancılık uygulamaları, ekosistemin bozulması ve kırsal nüfusun azalması, AB'deki orman yangınlarının derinliğini ve genişliğini artırıyor. İklim değişikliğinin daha uzun yangın mevsimleri, daha sık yangın olayları, yeni yangına eğilimli bölgeler ve daha şiddetli yangın davranışı ile yangın riskini artıracağı tahmin edilmektedir. 21. yüzyılda Güney Avrupa'daki yanmış alan keskin bir şekilde artacaktır. Yabani arazilerin yakınında yaşayan ve yılda en az on gün yüksek ila aşırı yangın tehlikesi seviyelerine maruz kalan insan sayısı, 3 ° C'lik ısınma ile şimdiye kıyasla 15 milyon artacaktır.[2] Ayrıca, küresel ısınma, Avrupa ekolojik alanlarının kuzeyine doğru önemli bir kaymaya neden olabilir, bu da bir yangından sonra uyum sağlamayan ekosistemlerin kurtarılmasını veya yeniden kurulmasını daha zor hale getirir. 2017-2018'de Güney Avrupa'da ve 2019'da Kaliforniya, Brezilya ve Avustralya'da olduğu gibi aşırı orman yangını olaylarının tüm Avrupa'da yaygınlaşması muhtemeldir.

Aşırı orman yangınlarının yeni bağlamı, çevre, iklim, sağlık ve güvenlik, kültürel ve sosyoekonomik yönleri aşağıdakilerle bütünleştiren daha bütünsel bir yangın yönetimi yaklaşımının uygulanmasına geçişin hızlandırılmasını gerektiriyor:

Orman yangınlarını önlemek, tahmin etmek, izlemek ve bunlarla mücadele etmek ve daha iyi ve gelişmiş teknolojiler dahil olmak üzere etkilerini azaltmak için daha iyi ve daha gelişmiş teknikler, modeller, çözümler ve yetenekler gibi aşırı orman yangını davranışına uyarlanmış yenilikçi araç ve yöntemlerin araştırılması, gösterilmesi ve uygulanması, ilk müdahale ekipleri için ekipman ve karar destek sistemleri.
Proaktif yönetişim, orman yönetimi uygulamalarının değiştirilmesi, büyük ölçekli ve topluluk temelli risk değerlendirmeleri, farkındalık ve hazırlıklı olma, vatandaşlar, yerel topluluklar, ormancılık ve biyoekonomi sektörlerinin merkezî bir rol oynadığı yerler.
Yenilikçi araçlar ve yöntemler, Avrupa çapında (AB'nin en dıştaki bölgeleri dahil) farklı ortamlarda geliştirilmeli, entegre edilmeli ve gösterilmeli ve farklı yakıt türleri (örneğin orman/çalı/turba yangını tehditleri), peyzaj ve biyoçeşitlilik değerleri (örneğin kıyı/alpin/tarım/kırsal/Vahşi-Kentsel Arayüz/adalar) ve ölçekler (örneğin yerel/bölgesel/ulusal/sınır ötesi/AB/ uluslararası).
Proje hibe müracaatlarında yaklaşımın sistemik olması talep edilmektedir: farklı iklim senaryolarını, biyocoğrafik/sosyoekonomik bağlamları, geleneksel uygulamaları ve birbirine bağlı tüm yangın yönetimi aşamalarının daha hızlı ve daha akıllı yönetimi için yeni araçları, örneğin önleme ve hazırlık (etkinin azaltılması için tahmin ve peyzaj yönetimi, ağaç türlerinin kompozisyonunun ve orman yönetimi uygulamalarının uyarlanması dahil), tespit ve müdahale (yangın önleme, söndürme, potansiyel tahliye ve kurtarma dahil) ve yangın sonrası restorasyon[3] ve iklime uyum.
Proje teklifleri, tüm tarafların bakış açılarını katılımcı bir şekilde dahil etmek için bir Entegre Yangın Yönetimi stratejisini[4] dikkate almalıdır. Yangın yönetimi aşamalarının tümünü (yani önleme ve hazırlık, algılama ve müdahale, restorasyon ve adaptasyon) kapsamalı ve aşağıda açıklandığı gibi her aşamada bir faaliyet alt kümesine odaklanmalıdır:

Aşama A: Önleme ve Hazırlık

Çevresel, iklimsel ve sosyoekonomik koşulların (somut ve somut olmayan kültürel miras dahil) proaktif yönetişim (kamu ve özel aktörler), toplum temelli risk bilinci, önleme ve hazırlık faaliyetleri ile entegrasyonu diğerleri arasında şunları içerebilir:

Orman yangını nedenleri ve etkilerine ilişkin sosyoekonomik ve çevresel bilgilerin aşırı orman yangını olaylarına, orman yangınlarının tutuşma nedenlerine (örneğin, kazara, suç ve doğal nedenler) ve demografik dinamiklere odaklanarak mevcut AB veritabanlarına (örneğin EFFIS) entegrasyonunun desteklenmesi ve eğilimler (örneğin kırsal alanların terk edilmesi ve diğer arazi kullanımı değişikliği faaliyetleri).
Hem kamu hem de özel arazilerin yangın ve peyzaj yönetiminin iyileştirilmesi (sürdürülebilir yakıt yönetimi için hem geleneksel hem de yenilikçi yaklaşımların kullanıldığı orman, tarım ve tarım-orman arazileri dahil, iyileştirilmiş orman yönetimi uygulamaları, yani, orman ağacı türlerinin ve orman yapısının çeşitliliğinin arttırılması, inceltme, tarımsal ormancılık, vb., biyokütle izleme ve azaltma, arazi yeniden niteliklendirme ve biyoçeşitliliği ve dayanıklılığı geliştirirken odun ve odun dışı orman ürünleri ve hizmetlerini en üst düzeye çıkaran yeni biyoekonomi değer zincirleri için toplum temelli teşvik programları dahil.
Mobil uygulamaların, dijital altyapının ve gelişmiş siber teknolojilerin kullanımının artırılması yoluyla, mevcut AB girişimleriyle.
Kendini korumayı, güvenliği ve çevreyi korumayı teşvik etmek için eğitim ve öğretim, topluluk katılımı ve farkındalık kampanyaları yoluyla vatandaşların, yerel yetkililerin, işletmelerin ve okulların davranış değişikliği dahil olmak üzere Avrupa genelinde risk önleme ve hazırlık konusunda ortak bir kültür oluşturmak (mekânsal planlama yoluyla), Vahşi Yaşam Kentsel Arayüzü “Wildland Urban Interface” alanlarına özel önem vermek.
Yangına dayanıklı bina ve altyapıların tasarımını, yapımını ve yönetimini desteklemek için yangın güvenliği bilgisi ve mühendisliğini entegre etmek.
Alternatif risk transfer çözümleri ve ürünleri de dahil olmak üzere orman yangını önleme ve direncin yönetişim ve sigorta modellerine entegrasyonunu desteklemek ve özellikle büyük ve kritik altyapılarda toplum üzerindeki kademeli etkilerden kaynaklanan riskleri hesaba katmak.
Orman meşceresi biyocoğrafi verilerini (yani ağaç türlerinin bileşimi, toprak özellikleri, ağaç yaşı bileşimi vb.) tahmin modellerine entegre ederek erken uyarı araçlarını geliştirmek.
Yangınlardan kaynaklanan duman ve hava kirleticilerine maruz kalma ile yerel topluluklarda ve ilk müdahale ekiplerinin sağlık ve esenliği arasındaki bağlantının anlaşılmasını geliştirmek.
Ulusaldan küresele, mevcut orman yangını bilgi sistemlerini iyileştirmek için hava ve iklim sürücüleri için Geniş Dünya Sistemi çalışmaları ve küresel orman yangınlarının iklim üzerine biyofiziksel geri bildirimi geliştirmek[5] -yeni operasyonel mevsimsel (kaba) ve kısa vadeli (kuvvetli) yol açar (yüksek çözünürlüklü) tahminler, iklim -bitki örtüsü- yangınları modelleri ve aynı zamanda tarihsel orman yangınları kayıtları ve paleoiklim kanıtları kullanılarak.

Aşama B: Tespit ve Müdahale

Yüksek etkili olayların öngörülmesi ve hafifletilmesi, çevre, iklim ve sosyal disiplinlerle ve orman yangınlarının izlenmesi ve bastırılmasına ilişkin mevcut AB girişimleriyle tamamen entegre edilmesi gereken uzay, hava, yer, malzeme ve dijital teknolojilerdeki araştırma ve yeniliklerden faydalanacaktır. Faaliyetler, çok çeşitli hava koşulları ve coğrafi senaryolarda gösterilmelidir. Faaliyetler diğerleri arasında şunları içerebilir:

Güçlendirme ve/veya yeni tespit ve müdahale teknolojilerinin geliştirilmesi için yeni teknolojilere özel sektörden yatırımları teşvik edecek önlemler.
Daha iyi su bombardımanı helikopterleri/güvenli çalışabilen uçaklar gibi yangınların tespiti, hedeflenmesi ve söndürülmesi için uzay ve hava araçlarında (örneğin uydular, yapay uydular, dronelar dahil uçaklar, uzaktan algılama sistemleri) hızlı araştırma ve yenilikler; kargo/çok görevli uçaklara uygun modüler yangın söndürme birimleri; geliştirilmiş kepçeleme, tanklama ve boşaltma.
İtfaiyecilerin ve insanlı ve insansız kara/hava araçlarının konumlarının, rota yönetiminin, devriyelerin ve otomasyonun gerçek zamanlı olarak iyileştirilmesi -(AB) hava/uydu navigasyon/gözlem/iletişim hizmetleri dahil olmak üzere-, itfaiye ve aynı anda çalışan araçları yönlendirmek ve korumak için yangınlara her koşulda etkin şekilde müdahale etmek.
Havacılık-uzay verileri ve hizmetleri, önceden algılama (örneğin sıcaklıklar, rüzgârlar), makine öğrenimi ve süper hesaplama yoluyla hassas topografya, hava durumu, yakıt ve yanma modellemesine dayalı, neredeyse gerçek zamanlı, yüksek doğrulukta yangın ve duman yayılımı tahminleri geliştirmek.
Birlikte çalışabilir ve güvenli olay yönetimi, karar verme ve iletişim, koordinasyon ve komuta sistemlerini geliştirmek, özellikle kentsel olmayan ortamlarda ve farklı alanlarda çok sayıda platformdan (insanlı ve insansız) ve geleneksel olmayan kaynaklardan (sosyal medya gibi) gelen bilgileri birleştirebilen, örneğin havadan havaya, yerden yere ve havadan yere, neredeyse gerçek zamanlı aktarımlar için uydu ve geçici iletişim bağlantılarından yararlanma.
Olay yönetimi ekiplerinin risk altındaki vatandaşlarla etkileşime girmesi ve insan faktörleri filtreleri ve psikolojik boyutu dikkate alarak uygun uyarıları, tahliye veya hapsetme mesajlarını yayması için geniş bir araç yelpazesi (sosyal medya dahil) kullanarak stratejiler, prosedürler ve araçlar geliştirmek (hedeflenen nüfusun tamamına verimli bir şekilde ulaşılabilmesi için).
Kablosuz sensörlerin, erken uyarı sistemlerinin, yangın geciktirici hızlı konuşlandırmanın, insan ve hayvanların arama ve kurtarma ve tahliyesinin (örneğin acil durum planları) daha iyi entegrasyonunu ve dağıtım sistemi operatörlerinin takibi gibi orman verilerini de izleyen diğer sektörlerle daha iyi bağlantı kurulmasını sağlamak.
Orman yangını koşullarına göre uyarlanmış, gelişmiş karar destek sistemleri, kara/hava robotları ve iyileştirilmiş yangın geciktiriciler/söndürme ajanları ile desteklenen acil durum müdahale ekipleri için (örneğin akıllı giysiler, teçhizat ve solunum cihazları) gelişmiş kişisel izleme ve koruyucu ekipman geliştirmek.
Hava filosu ve yer kaynakları için sanal gerçeklik simülatörleri dahil daha iyi eğitim geliştirmek.
Etkilenen insan sayısı, kritik altyapı ağlarında kesinti veya hasar, doğrudan ekonomik kayıplar, tehlikelerin dağılımı ve kirleticilerin dağılımı, su kaynakları üzerindeki etki ve diğer kademeli etkiler dahil olmak üzere yangın olaylarının doğrudan kayıplar üzerindeki etkisinin daha iyi ve daha hızlı tahminlerinin yapılması.

Aşama C: Restorasyon ve Adaptasyon

Öneriler, özellikle orman yangını riskine en çok maruz kalanlar olmak üzere, daha dirençli topluluklara doğru sosyoekolojik geçişi desteklemeyi amaçlamalıdır. Faaliyetler diğerleri arasında şunları içerebilir:

Doğaya dayalı çözümler (NBS) üzerine AB’nin finanse ettiği gösteri projeleri tarafından geliştirilen çözümler inşa ederek, çeşitli biyocoğrafik bağlamlarda ekosistem tabanlı restorasyon çözümlerinin dağıtımını değerlendirmek ve yükseltmek.
İklim değişikliği ile ilgili olarak ilgili mekânsal ölçekleri ve yangın ekolojisi ilkelerini dikkate alarak, esnek vahşi alan-kentsel arayüzleri hedefleyen yakıt tedavileri ve ağaç/orman yönetimi için sistemik ve yapısal önlemleri geliştirmek ve göstermek.
Ekosistem direnci için yerel toprak mikrobiyotası dahil olmak üzere biyolojik çeşitliliği geri kazanmayı amaçlayan ve izleme hizmetleri ve tamamlayıcı jeo-uzamsal analiz ile desteklenen hasarlı ekosistemlerin yangın sonrası sürdürülebilir ekosistem restorasyon çözümlerini göstermek.
Orman ve toplulukların iklimle ilgili risklerden korunmasına ilişkin yönetişim sistemleri ve operasyonel faaliyetler için ortak bir AB yasal çerçevesinin tanımlanmasına katkıda bulunmak.
Önleyici tedbirlerin geliştirilmesini teşvik etmek ve orman yangınlarından kaynaklanan kayıpları azaltmak için sigorta şirketleri de dahil olmak üzere özel sektör yatırımlarından yararlanmak için kamu-özel işbirliği mekanizmalarını test etmek ve geliştirmek.
Ulusal ve yerel idari düzeyler arasında köprü oluşturan farklı aktörlerin ve sektörlerin katılımı, koordinasyonu ve işbirliği yoluyla restorasyon ve uyum için destekleyici mekanizmalar ve yönetişim sistemlerinin teşviki.

Araştırma ve yenilikte AB uluslararası işbirliği stratejisine uygun olarak, özellikle Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avustralya, Rusya, Japonya, Brezilya, Güney Amerika, Endonezya ve Güney Afrika ile uygulamalarının yanı sıra riskleri azaltmak ve dünya çapındaki etkiyi artırmak için çok taraflı uluslararası işbirliği, bilgi, kaynak ve en iyi şekilde yararlanmak teşvik edilmelidir.

Teklifler, ilgili aktörlerin çeşitliliğinin (örneğin bilim, yönetişim ve uygulama toplulukları, kamu ve özel sektör) tüm aşamaları ele almak için oluşturulan proje konsorsiyumlarında da iyi bir şekilde temsil edilmesini sağlamalı ve ayrıca Koordineli Destek Eylemi’ne katılmak için kaynakları tahsis etmelidir.

Alt Konu 2 (Koordinasyon ve Destek Eylemi): Bu eylem, bu başlık altında finanse edilen İnovasyon Eylemi projelerini koordine ederek ve destekleyerek, yenilikçi ve bütünleşmiş yaklaşımların gösterilmesinin beklenen etkileri yerine getirmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Faaliyetler diğerleri arasında şunları içerebilir:

Bu başlık altında finanse edilen projeler ve Ufuk 2020 kapsamında finanse edilen diğer ilgili eylemlerle (biyoçeşitlilik ve ekosistemler konulu 7. başlık gibi bu Avrupa Yeşil Anlaşması çağrısı dahil) ve Uyum ve Sivil Koruma fonları arasında kümelenmeyi ve işbirliğini desteklemek.
Bu başlık altında finanse edilen İnovasyon Eylemi projelerinin her biri tarafından kapsanan üç yangın yönetimi aşamasının entegrasyonunu kolaylaştırmak.
Gösteri projelerinin uygulanmasını kolaylaştırmak için vatandaşlar, yerel topluluklar, orman sahipleri ve ormana dayalı sanayi, doğa koruma kuruluşları, sigorta ve sosyal altyapı sektörleri ve ilgili tüm aktörlerle etkileşim.
Faaliyetlerin etkinliğini artırmak ve orman yangınlarını daha iyi önlemek için kapsamlı ve yapılandırılmış bilgi paylaşımı (örneğin Afet Riski Bilgi Yönetim Merkezi - DRKMC) ve geçmiş orman yangını olaylarının değerlendirmeye dayalı analizi (alınan dersler).
Dahil olan farklı aktörleri (yani orman sahipleri, doğa koruma kuruluşları, bölge sakinleri, yerel ve bölgesel yetkililer vb.) hedef alan orman yangını önleme ve hazırlık faaliyetleri için öneriler geliştirmek.
Birlik Sivil Koruma Mekanizması çerçevesine uygun olarak, sınır ötesi, bölgesel ve uluslararası yardım için müdahale birimlerinin daha iyi hazır hale getirilmesi.
Birlikte çalışabilirliği geliştirmek, mevcut varlıkların daha iyi hazırlanmasını sağlamak ve tesisleri paylaşmak için ilk müdahale ekipleri için uyumlaştırılmış eğitim ve standart işletim prosedürleri için tavsiyeler geliştirmek.
Bu konunun kapsadığı alanlarda uluslararası işbirliğini ve küresel erişimi kolaylaştırmak.

Beklenen Etki

Bu çağrı başlığı altında finanse edilen eylemler, 2030 yılına kadar Avrupa'da (2019 ile ilgili olarak) aşağıdaki hedeflere ulaşılmasına büyük ölçüde katkıda bulunmalıdır:

Orman yangınlarından 0 ölüm
Kazayla oluşan yangınlarda %50 azalma
Orman yangınlarından kaynaklanan emisyonlarda %55 azalma
Herhangi bir aşırı ve potansiyel olarak zararlı orman yangınının 24 saatten kısa sürede kontrolü
Natura 2000 koruma alanlarının %50'sinin yangına dayanıklı olması
Bina kayıplarında %50 azalma
Orman yangınlarından kaynaklanan kayıpların %90'ını sigortalama.
AB düzeyinde öngörülen yangın tedavilerinin yüzey alanında %25 artış

Etkiyi en üst düzeye çıkarmak için, eylemlerde gösterilen en umut verici sonuçların büyütülmesi ve aşağıdakilere uygulanması bekleniyor:

Orman, biyoçeşitlilik ve biyoekonomi ile ilgili stratejiler dahil olmak üzere AB politika yönergeleri ve mevzuatı ile uyumlu ulusal iklim değişikliğine uyum ve afet riskini azaltma stratejileri, arazi kullanım politikaları ve mekânsal planlama.
Orman yönetim planlaması, doğanın korunması ve korunan alanların ve habitatların yönetimi, hasarlı ormanların ve peyzajların restorasyonu ile ilgili ulusal kılavuzlar ve mevzuat.
Avrupa Orman Yangını Bilgi Sistemi (EFFIS) (tahminler ve risk değerlendirmeleri dahil) ve Afet Risk Yönetimi Bilgi Merkezi (DRMKC), Risk Veri Merkezi ile Biyoçeşitlilik ve Biyoekonomi için Bilgi Merkezleri ve Avrupa için Orman Bilgi Sistemi (FISE).
Birlik Sivil Koruma Mekanizması (UCPM) ve Acil Müdahale Koordinasyon Merkezi (ERCC)
Copernicus Acil Durum Yönetim Sistemi (EMS), örneğin Hızlı Haritalama, Risk ve Kurtarma için; Copernicus Arazi Hizmeti, örneğin arazi örtüsü ve arazi kullanımındaki değişiklikleri izlemek için; Copernicus Atmosfer İzleme Hizmeti, örneğin yangınların yoğunluğunu tespit etmek, izlemek ve kirleticilerin yayılmasını tahmin etmek için; Copernicus Güvenlik Hizmeti, örneğin AB dış eylemine destek için; Dünya Gözlemleri Grubu[6] ve Galileo Acil Uyarı Servisi.
Toplumsal Dönüşüm dahil İklim Değişikliğine Uyum konusunda planlanan Horizon Avrupa Misyonu -vatandaşların katılımına güçlü bir şekilde odaklanarak.
İklim değişikliğine uyum, risk önleme ve afet direncini teşvik eden AB ortak finansmanlı bölgesel ve bölgeler arası girişimler; örneğin orman yangınlarını önlemek ve bunlarla mücadele etmek için çevresel alanları ve bölgesel sivil koruma altyapılarını ve birimlerini desteklemek.
Uluslararası politika düzeyinde, afet riskinin azaltılmasını sürdürülebilir kalkınma çabalarının temel bir unsuru olarak belirleyen Sendai Afet Riskini Azaltma Çerçevesi (2015-2030).
Diğerleri arasında İlk Müdahaleci İnovasyonu Geliştirmek için Uluslararası Forum (IFAFRI) gibi, çözümlerin uluslararası sanayileşmesi için uluslararası standardizasyon kuruluşları.

[1] Yılda 7–16 Gt CO2 eşdeğeri https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1674927818300376

[2] JRC'nin PESETA IV Projesi: Değişen bir iklimde Avrupa orman yangını tehlikesi ve kırılganlığı: risk boyutlarını bütünleştirmeye yönelik (2020).

[3] İklim değişikliğine uyum ve afet riskinin azaltılmasına yönelik ekosistem tabanlı yaklaşımlara ilişkin CBD rehberliğine dayanmaktadır: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-14/cop-14-dec-05-en.pdf

[4] Örneğin Horizon 2020 konusu LC-CLA-15-2020 kapsamında desteklenen eylemler tarafından geliştirilen kılavuz.

[5] Yani, Küresel Orman Yangını Bilgi Sistemi ve Avrupa Orman Yangını Bilgi Sistemi.

[6] Bkz. http://www.earthobservations.org/documents/gwp20_22/GWIS.pdf ve http://www.earthobservations.org/documents/gwp20_22/SPACE-SECURITY.pdf