6 Şubat sabahı yeni bir kara güne uyandı Türkiye! Yine başka bir şeye benzemeyen ama kapkara, kor, bıçak kesiği bir acı bu. O kadar ki, kilometrelerce öteden hiçbir şey yapamamanın verdiği ızdırap, işlevsiz kurum ve kişilerin bizlerin omzuna yüklediği umutsuzluk, ülkeye kahırlanmanın bitmez tükenmez ağır yükü birleşmiş… Ama bunların hiçbiri de depremde evsiz, barksız, eşsiz, akrabasız kalan Mustafa amcanın yaşadığı acıyı, onun dile gelen isyanını milim karşılamaya yetmiyor yine, nasıl yetsin! “İsyan ediyorum! Devletin o sıcak elleri nerde, nerde kardeşim!” diyen Mustafa amcaya verebileceğimiz, onun içini soğutacak bir cevabımız var mı gerçekten? Yok! Ancak yalnızca bu da değil, pek çok yanıtı ne biz verebiliriz ne de sıradan bir yurttaş…

İktisatçı Uğur Emek’in 2022 yılı sonunda kaleme aldığı ve 2023 yılı bütçe kalemlerini gösterdiği yazı, kamu-özel işbirliği projelerindeki garanti ödemelerinden bahsediyor. Kamu-özel işbirliği projelerinin mantığını hatırlayacak olursak; Kamu-özel işbirliğine dayalı yap-işlet-devret modelinde maliyeti milyarlarca dolar tutan köprü, otoyol, tünel gibi altyapı projeleri, kamu harcaması olmaksızın üstlenici firmalar tarafından Türk ve uluslararası bankaların kredi desteğiyle tamamlanıyor. Belirli bir süre boyunca bu üstlenici firma tarafından işletilerek maliyet çıkarılmış oluyor. Kamunun sorumluluğu, yap-işlet-devret modeliyle bir projeyi üstlenen firmaya ya da konsorsiyuma işletme süresi boyunca sağlayacakları kazanca dair garanti veriyor olmasıdır. İstanbul-İzmir Otoyolu, Osmangazi Köprüsü, 3. Köprü, şehir hastaneleri gibi pek çok büyük ölçekli proje, bu projeleri gerçekleştiren konsorsiyumlara verilen gelir garanti ödenekleri sebebiyle eleştirilmiştir. Bu konsorsiyumlara sağlanan garanti ödenekleri ya da diğer ifade ile gelir garantileri ise, her ne kadar «Devletin kasasından hiçbir şey çıkmıyor» dense de, pek tabii ki yurttaşlar olarak bizim cebimizden çıkıyor. İşte Emek de yazısında, 2022 yılı ve 2023 yılı ilk yarısında kamu-özel işbirliği projeleri için verilen gelir garantilerinin bütçede işgal ettikleri yeri gösteriyor. Buradan ulaşım projeleri örneğini alırsak, Karayolları Genel Müdürlüğü, ulaştırma projelerinin yapımını üstlenen konsorsiyumlara 2022 yılında toplamda 44,01 milyar TL gelir garantisi ödemiştir. Bu projeler için 2023 yılı için bütçede ayrılan tutar ise 2022’nin 2,3 katı yani 53,7 milyar TL’dir. Yani Hazine, İstanbul-İzmir Otoyolu, 3. Köprü gibi yap-işlet-devret modeli ile yaptığı ulaştırma projelerinin yapımını üstlenen firmalara 53,7 milyar lira ödeyecektir. Bu köprü ve yollardan ister geçen olsun, isterse olmasın bu para biz vergi mükelleflerinin vergileriyle üstlenici firmaların hesaplarına yatırılacaktır. Adıyaman’da oturan Mustafa amca, Hatay’da yaşayan Ayşe öğretmen ya da Gaziantep’de okuyan Esra, İstanbul’a gelip 3. köprüden geçti mi, İstanbul-İzmir Otoyolu’nu kullandı mı bilinmez ama bu parayı ödeyenlerden biri oldukları kesin. Oysa bu kişilere belki hayatlarında görmedikleri köprü ve kullanmadıkları otoyolun parasını ödemek yerine, onlara depremde yıkılmayacak bir ev, hastane ya da yurt sağlanabilirdi. Dahası bu para tüm çevre ilçelerde binlerce nitelikli konut ve sosyal donatı alanı yapımı için harcanabilirdi.

Türkiye’de yüksek enflasyon olması nedeniyle, inşaat birim maliyetleri ve arsa metrekare fiyatları semtlere göre değişkenlik göstermektedir. Örneğin, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca 2023 yılı çelik karkas bir binanın azami m2 maliyeti 6.423 tl olarak belirlenmiştir.[1] Ekonomi editörü Uğur Zengin’in (2022), İnşaat Mühendisleri Odası’ndan aldığı bilgiye göre, nitelikli, yaşanabilir bir konutun bugünkü metrekare maliyeti 8 bin TL’dir. 2022 yılında Kiptaş Genel Müdürü Ali Kurt’un açıklamasına göre ise, 100 m2’lik bir konutun arsa ve finansman hariç inşaat maliyeti azami 1 milyon tl’dir, ki bu da m2’sini 10.000 tl yapar. [2] Bu durumda ortalama inşaat m2 maliyeti 2022 yılı için takribi 9000 tl civarındadır. Biz buna artan maliyetler ve yükselen döviz kurunu da ekleyerek 10 bin türk lirası diyelim. Bu durumda 2022 yılında büyük ölçekli projeleri üstlenici firmalarına ödenen toplam garanti ücreti olan 44,01 milyar lira ile neler mi yapılabilirdi? Örneğin 100 m2’lik 14.000 konuta ek olarak depremde yıkılmayacak 100 yatak kapasiteli tam teşekkülü 15.000 m2’lik genel hastane ve sosyal donatı alanları yapılabilirdi [3]. Deprem faciasının yaşandığı 11 ilde yıkılan toplam konut sayısı bilgisi net olmamakla birlikte ortalama 7000 konutun yıkıldığı ifade edildiği için 2022 yılında yapılan gelir garanti ödemelerine harcanan miktarın büyüklüğü dikkat çekiyor.[4] 2023 yılı garanti ödemelerinin 2022 yılının 2,3 katı olduğu hesaba katılınca ise yapılabilecek nitelikli konut, hastane, okul, otel sayısını varın siz hesaplayın…

Bu durumda Mustafa amca sadece bir örnek. Hepimiz gibi, herhangi biri gibi. Tüm sorumluluklarını yerine getirmiş olan “makbul” bir yurttaş olarak hepimiz gibi, kendisi de geçmediği köprünün, yatmadığı hastanenin ve uçmadığı havaalanının parasını ödemiş biri...  O halde eşinin cansız bedeniyle göçük altından kurtarılmış Mustafa amca değil de kim hesap sorsun “Devlet nerede kardeşim!” diye! 3 torununu göçük altından kendisi çıkartmış olan bu emekçiden gayrı kimin sormaya hakkı var “3 maaş, 10 maaş alanlar nerede kardeşim” diye!

Yok başka yolu yok! adalet gelecek bu ülkeye!  Ekonomiye, sosyal hayata, eğitime, her yere!

Ya adalet gelecek ülkeye, her canlıya, amasız-fakatsız adaletsizliğe susamış herkese ya da işbilmezlerin, liyakatsızların, 5’li-10’lu,15’li çetelerin sorumsuzluğunu herkesin omzuna yükleyeceği felaketlerle boğuşacağız!

O halde, ya Mustafa amcaya adalet ya hepimize felaket!

[1] İnşaat Deryası (2023). 2023 yılı için binaların metrekare normal inşaat maliyetleri, erişim tarihi: 09.02.2023   Layout 1 (insaatderyasi.com)

[2] Emlakaktüel (2022). 100 metrekare bir daire maliyeti : 1,5 milyon TL, erişim tarihi: 09.02.2023  Kiptaş Genel Müdürü Ali Kurt: 100 metrekare daire maliyeti 1.5 milyon TL – Emlaktuel.com

[3] Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından her yıl belirlenerek Resmi Gazete’de yayınlanan, inşaat maliyet bedeli tablosuna göre, 2023 yılı için binaların metrekare normal inşaat maliyetleri tablosuna göre çelik karkas kasa hastane m2 inşaat maliyeti 6.166 tl olarak belirlenmişse de hastane metrekaresi enflasyon ve euro kuru hesaba katılarak m2 mailiyet 15 bin tl olarak alınmıştır.

[4] Habertürk (2023). 10 ilin vahim bina tablosu, erişim tarihi: 17.02.2023 10 ilin vahim bina tablosu... 10 ilin vahim bina tablosu? - Son dakika deprem haberleri - Emlak Haberleri (haberturk.com)