Bir dijital hikâye okuma-yazma platformu olan Wattpad, 12 Temmuz 2024 tarihli ve 2024/6507 sayılı Ankara 10. Sulh Ceza Hâkimliği kararıyla Türkiye’de erişime engellendi. Türkiye’nin Wattpad’in yasaklandığı ilk ve tek ülke olduğu söyleniyor. Bunun sebebine dair resmi açıklama beklenirken, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş katıldığı bir televizyon programında, “çocukları ve aileleri tehdit eden içerikleri” takip ettiklerini; çocukların zorbalık, şiddet, cinsel istismar gibi olumsuz içeriklere maruz kaldıklarını söylediği Wattpad’e “bakanlık olarak seyirci kalamadıklarını” ve “platformla ilgili erişim engeli istediklerini” açıkladı. Wattpad ise platforma şu anda Türkiye’de hükümet destekli bir erişim yasağı olduğunu ve platformun kullanıma açılabilmesi için durumu ve seçenekleri gözden geçirdiklerini belirtti. Wattpad kullanıcıları yasağa karşı seslerini özellikle X, TikTok ve Instagram’da duyurmaya çalışıyor ve platformun açılmasını talep ediyorlar.
Wattpad her ne kadar son günlerde erişim engeli haberleriyle gündeme gelmiş gibi görünse de aslında platformun yasaklanmasına dönük tartışmalar çok daha önce başlamıştı. Yeni Akit, Yeni Şafak, A Haber gibi mecralarda 2017 yılından bu yana yayınlanmış “Çocukları bekleyen kitap tuzağı”, “Wattpad'de büyük tehlike! Gençleri zehirliyorlar”, “Bakanlık Wattpad’e müdahalede bulunmalı” gibi başlıklarla yapılmış haber ve içerikler var.[i] Benzer şekilde Sabah gazetesi 2019 yılında Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığının “Türkiye'de Yaygınlaşan Wattpad Kullanımı ve Zararları” başlıklı bir çalışma yayımladığı haberini yapmıştı.[ii] Tüm bunlarda Wattpad’in “aile olgusunun köküne dinamit yerleştirmesi”, “eşcinselliğe özendirmesi”, “müstehcen ve ahlaksız içerikler”le cinsellik temasını içermesi, “ateizm propagandası” ve “dini değerlerin sorgulanması”na sebep olması gibi vurgular öne çıkıyor.
Özellikle hükümete yakınlığıyla bilinen bu tür haber mecralarının bir süredir radarına girmiş olan, yer yer kullanıcılarının da hedef gösterildiği Wattpad nasıl bir platform ve içerisinde ne tür dinamikleri barındırıyor? Platforma getirilen yasağı tüm bu dinamikler bağlamında nasıl değerlendirebiliriz? Doktora tezinde[iii] Wattpad evrenini ve orada yükselen etkileşimle kurulan topluluğu incelemiş biri olarak, erişim yasağının platformdaki içeriklerden daha fazlasına işaret ettiğini düşünüyorum. Yasağın ilk gününden beri sosyal medya mecralarındaki tepki ve taleplerini yakından takip ettiğim platform kullanıcılarının yorumlarını da dikkate alarak meseleye farklı katmanlarıyla biraz daha yakından bakmak istiyorum.
Wattpad, kullanıcıların farklı formlarda hikâyeler yazıp okuyabildiği ve bunları değerlendirip yorumlar yazabildiği, benzer ilgi alanlarından diğer kullanıcılarla bir araya gelerek etkileşim kurabildiği, birlikte üretime dayalı bir dijital platform. Ayda 90 milyondan fazla kişi tarafından, ağırlıklı olarak 15-25 yaş arası gençler, özellikle de genç kadınlar tarafından kullanılıyor. Türkiye, Wattpad’in en çok kullanıldığı ülkeler arasında ve platform özellikle onlu yaşlarda ve yirmili yaşlarının başlarındaki çocuklar ve özellikle genç kadınlar arasında oldukça popüler.
Wattpad’e dair en dikkat çeken unsurlardan biri, platformda yazılan ve çok okunan hikâyelerin yayınevleri tarafından keşfedilmesi. Bu hikâyeler bu zamana kadar kitaplaştırıldı, kısa sürede tükenip tekrarlayan baskılarla milyonlar satanlar oldu. Wattpad’deki içeriğin peşine düşen pek çok yeni yayınevi kuruldu. Bunlar basılacak hikâyeleri ve yazarlarını keşfetmek için birbirleriyle yarıştı. Büyük kitabevleri raflarında, platformdan çıkan kitapları “Wattpad kitapları” başlığıyla sergiledi. Son yıllarda Türkiye’de özellikle genç kurgu alanında yayımlanan popüler kitapların kaynağı Wattpad oldu. Hikâyeler kitaplaşmakla kalmadı, yapımcıların dikkatini çekenler dizi ve film gibi farklı formlara uyarlanarak hem televizyon ve sinemalarda hem de Netflix gibi mecralarda izleyicinin karşısına çıktı. Türkiye’de bunun ilk örneği olan Kötü Çocuk kitap serisi ve filmi; 4N1K, Hercai gibi kitap ve dizi örnekleri ve basılan onlarca Wattpad hikâyesi var. Dolayısıyla Wattpad bugün aslında popüler kültürün üretildiği başat mecralardan biri.
Wattpad içeriklerinin yanında, yazarlardan da hızlıca tanınarak imza günlerine okur ve hayranların akın ettiği, zaman zaman çok kazanan birer popüler yazara dönüşenler oldu. Okurlar yazarla ve diğer okurlarla etkileşimle okur/hayran gruplarıyla topluluklar kurdular. Wattpad’de ve özellikle Instagram’da bu topluluklarda yazarla ve birbirleriyle yazara, kitaplara ve kendi yaşamlarına dair paylaşımlarda bulunuyorlar. Dolayısıyla Wattpad hikâye okuyup yazmanın yanında hemen her gün girip gündeliğin paylaşıldığı, benzer ilgilerden diğer insanlarla buluşulduğu ve etkileşimin gerçekleştiği bir sosyal medya mecrası aynı zamanda. Buradaki etkileşim, başta Instagram olmak üzere başka çevrimiçi mecralara ve çevrimdışı buluşmalara da taşıp yayılıyor.
Wattpad’e erişim engelini bu iç dinamikler bağlamında değerlendirdiğimizde, yasak öncelikle ifade özgürlüğü ve kültürel üretim alanına müdahale anlamına geliyor. Türkiye Yayıncılar Birliği, Pen Türkiye ve Türkiye Yazarlar Sendikası, Wattpad erişim engeli hakkında ifade özgürlüğü önündeki tüm engellerin karşısında olduklarına dair bir basın açıklaması yayınladılar. Bu tür engellerin hem yazma hem okuma hakkına, özellikle gençlerin özgür ve özgüvenli düşünmelerine engel olduğunu vurguladılar.
Ayrıca yukarıda bahsettiğim gibi Wattpad bugün özellikle popüler romanlar yayımlayan yayınevleri için önemli bir keşif alanı. Okurların hâlihazırda sevdiği, topluluk dinamikleriyle satışının bir nevi garanti altına alınabildiği içerikler burada tespit edilebiliyor. Yayıncılık süreçlerindeki ve edebiyat piyasasındaki dönüşümle aksaklıkları bir kenara koyarsak, Wattpad yasağının kitap yayıncılığından farklı sektörlere uzanan ekonomik etkileri olacağı tahmin edilebilir. Bu doğrultuda Wattpad’de yazılan hikâyeleri kitaplaştıran yayınevlerinden yasağa dair şu ana kadar çıkan cılız sesin ilerleyen günlerde yükselebileceğini düşünüyorum.
Wattpad’in müdavimlerine kulak verdiğimizde ise ilk büyük tepki yasağın okuma-yazma pratiğinin gelişmesini ve hikâyelere ücretsiz olarak erişebilmeyi engellediğini söylüyor. Kitap fiyatlarının bu kadar yüksek ve alım gücünün bu kadar düşük olduğu böyle bir zamanda, Wattpad ücretsiz erişilebilen devasa bir hikâye havuzu sunuyor. İçeriklerin “niteliksiz” oluşu gibi eleştiriler olsa da Wattpad’in okuma alışkanlığının gelişmesinde önemli etkisi olduğunu ortaya koyan araştırmalar da var.
Bu doğrultuda, Wattpad’in yasaklanması yazma pratiğinin geliştirilmesine ve yazılanların görünür kılınmasına ket vuruyor. Doktora tezim için görüştüğüm yazarlardan biri, Wattpad’in en güzel avantajlarından birinin sınıf farkı olmaksızın herkese yazar olma hakkı tanıması olduğunu söylemişti: “Ben madenci kızıyım. Benim normal şartlarda herhangi bir yayınevine ulaşma şansım yok.” Wattpad; kitap çıkarma sürecinde yayınevlerindeki eşik bekçileri, sınıfsal farklılıklar, kültürel ve ekonomik sermaye gibi farklı etmenlerin etkisini silikleştirebiliyor. Özellikle genç kadınların sözlerini dolaşıma sokmalarını sağlıyor. Wattpad aracılığıyla hayatlarında açılan bu kanal yazarlara maddi ve manevi destek sağlıyor.
Tüm bunlar ise erişim engelinin temellendiği Wattpad’de üretilen içeriklere dair tartışmayla birleşiyor. Wattpad’de kullanıcılar #korku, #romantik, #gençkızedebiyatı, #fanfiction gibi etiket örneklerinde olduğu gibi çeşitli kategoriler altında farklı tür ve temalarda içerikler üretebiliyorlar. Yasak tartışmalarında vurgulanan olumsuz pek çok içerik, internetin dipsiz kuyusunda herhangi bir yerde karşımıza çıkabildiği gibi Wattpad’de de elbette bulunuyor. Wattpad, pornografik ya da rızaya dayanmayan cinsel ilişkinin bulunduğu; cinsel yönelim, ırk, din, yaş, cinsiyet ayrımcılığının yer aldığı hikâyelerin ya da görsellerin platformda yayınlanmasına izin vermediğini belirtiyor. Fakat platformda hikâyelerin paylaşılmadan denetlendiği bir mekanizma bulunmadığı için, bu içeriklerin silinmesi için Wattpad ekibinin içeriği fark etmesi ya da kullanıcılar tarafından şikâyet edilmesi gerekiyor. Bu da her zaman hızlı işlemeyebiliyor. Yazarlar yetişkinler için yazdıkları hikâyelerine ise +18 uyarısını koyabiliyorlar. Her durumda bu içeriklerle ne yapacaklarını ise okurlar seçiyor.
Bu çerçevede denetleme mekanizmaları, dijital okuryazarlığın geliştirilmesi veya ebeveynlerin buradaki rolleri gibi pek çok şey üzerine konuşulabilir belki ama bence bu içerik tartışmalarını Wattpad’i özellikle genç kadınların kullanmasıyla ilişkili yorumlamak gerekiyor. Platformdaki içeriklerin merkezinde genelde romantik kurgular ve aşk hikâyeleri var. Üstelik bu içerik ve etkileşimlerde farklı art alanlardan kadınların anlatılarını görüyoruz. Örneğin #islamiaşk, #müslüman, #tesettürlüm, #başörtüsü gibi etiketlerle muhafazakâr kadınların İslami referanslarla yazdıkları hikâyeler Wattpad’de çok yaygın. Veya #LGBT, #eşcinselaşk gibi etiketlerle farklı cinsel yönelim ve cinselliklerin konu edildiği hikâyelere sık rastlıyoruz. Genç kadınlar burada, isterlerse anonim şekilde duyguları, bedenleri, cinsellik, haz ve arzuları hakkında hikâyeler yazıp okuyabiliyorlar. Tıpkı popüler yazının en yaygın okunan türü olan romanslarda olduğu gibi bunlar romantik ilişkiler ve fanteziler için kaynak oluşturabiliyor. Genç kadınların merak ettikleri ama aileleriyle, arkadaşlarıyla paylaşamadıkları, tabu görülen, baskılanan, denetlenen konu ya da deneyimler hakkında konuşup bilgi edinmeleri için Wattpad çok işlevsel. Yaş grubunu ve dinamiklerini düşündüğümüzde bu konulara ve platforma dönük merak ve ilgi aslında oldukça anlaşılır görünüyor.
Üstelik Wattpad’de kadınlar bunları kendi başlarına değil, diğer kadınlarla bir araya gelerek yapıyorlar. Hem platformun teknik özelliklerinin sağladığı etkileşim hem de orada kurulan bağların başka mecralara taşınmasıyla kadınlar sevdikleri yazarlar ve diğer okurlarla topluluklar kuruyorlar. Aileden bağımsızlaşıp türlü belirsizlik içinde kendi yolunu bulmaya çalışan çocuklar ve gençler için akranlarla etkileşimin önemi çok büyük. Genç kadınlar da Wattpad’de ve oradan başka mecralara taşan etkileşimleriyle sosyalleşiyor, kendi ritüelleri ve kültürleriyle ait hissettikleri özerk dünyalar yaratıyorlar. Birbirlerine deneyimlerini, hayallerini ve hayal kırıklıklarını anlatıyor; aşk acılarından kötü geçen sınavlarına, aileleriyle kavgalarından veremedikleri kilolara kadar türlü konuyu konuşuyor ve duygudaşlık kurabiliyorlar. Bunların çevrimiçi gerçekleşiyor oluşu ise bir araya gelmeyi ve etkileşimi kolaylaştırıyor. Özellikle ev ve okul dışında hareket alanı kısıtlı olan genç kadınlar için burası gündelik pratiklerde mümkün olmayan yeni dünyalara açılabilecek bir ortam sunuyor. Ayrıca fiziki karşılaşmaların içerisinde barındırdığı ve kadınlar olarak hemen hepimizin yakından tanıdığımız potansiyel riskler ve kaygıları bir nebze de olsa azaltıyor.
Wattpad’e getirilen erişim engeline platformun bu tür dinamikleriyle baktığımda, yasağın olumsuz içeriklerden korunma amacından daha fazlasına işaret ettiğini ve daha fazlasını etkilediğini görebiliyorum. Türkiye’de ev içinden başlayarak toplumsal yaşamın her kademesi kadına ve çocuğa yönelik şiddetin türlü yüzü, taciz, tecavüz ve cinayetlerle, cezasız kalan erkek şiddetiyle dolu. Temel mesele sadece platformdaki içerikler olsaydı, televizyon dizilerinden gündüz kuşağı programlarına kadar pek çok medya içeriğinde bu anlatılar yeniden üretilmezdi örneğin. Dolayısıyla yasağı, Türkiye’de özellikle son yıllarda hızla yükselen kadın düşmanı politikalar ve LGBTİ karşıtlığıyla iç içe yorumlamak gerekiyor. Kadınlığın annelik ve kadının aile içine sıkıştırıldığı, toplumun en küçük ve korunması gereken yapıtaşının milliyetçi ve dini motiflerle bezeli heteronormatif aile olarak çizildiği toplumsal formasyonda, genç kadınların cinsellik hakkında konuşmaları, kendi bedenlerini ve duygularını tanımaları muhafazakâr ve eril rejime karşı önemli bir tehdit oluşturuyor. Ailenin köküne dinamit koymak gibi eleştiriler de böyle bir arka planla birleşiyor. Üstelik Wattpad’deki dinamiklerde bu tehdit sadece “dışarı”dan gelmiyor, yukarıda bahsettiğim gibi farklı bağlamlardan pek çok genç kadın burada farklı anlatılarla ve birbirleriyle karşılaşma imkânı buluyor. Özetle Wattpad yasağı öznelerin sesini kısıp kültürel üretim alanına müdahale ederken, genç kadınların bir araya gelme ve paylaşma alanlarına müdahaleyle sonuçlanıyor.
Son olarak Wattpad’in kadınların yaşamlarında ya da kadın düşmanı uygulamalarla mücadelede köklü değişiklikler getireceği gibi bir iddiam olmadığını söylemek isterim. Nitekim hem tezim için yaptığım görüşmeler hem de gözlemlerimde buradaki kadınların da kurdukları etkileşim ve toplulukları büyük dönüşüm hikâyeleriyle değil kısa süreli rahatlama anları olarak, oldukça kişisel bir yerden kavradıklarını görüyorum. Fakat her ne olursa olsun, geçtiğimiz günlerde Instagram’a gelen erişim yasağında da hissettiğim ve çevremde çokça duyduğum gibi, sözümüzü dilediğimizce söyleyebilmek ve bir araya gelebilmek kadar, bu mecralarla ve popüler kültürle kendimize açabildiğimiz soluklanma anlarına da sahip çıkmamız gerekiyor. Çünkü bunca şiddetin, felaketin, katliamın, toplumsal travmanın ortasında, tüm bu olumsuzlukları tahammül edilebilir kılacak, kendi seçeceğimiz insanlarla birlikte, ille de “yerli ve milli” olması gerekmeyen rahatlama alanlarına ihtiyacımız var. Tıpkı pek çok genç kadın için Wattpad’de yansıma bulduğu gibi.
[i] “Çocukları bekleyen kitap tuzağı” 26.04.2017, https://www.yenisafak.com/hayat/cocuklari-bekleyen-kitap-tuzagi-2649264
“Uzmanından uyarı: Bakanlık Wattpad’e müdahalede bulunmalı”, 17.06.2019, https://www.yeniakit.com.tr/haber/uzmanindan-uyari-bakanlik-wattpade-mudahalede-bulunmali-800856.html
“Wattpad’de büyük tehlike! Gençleri zehirliyorlar”, 05.08.2019, https://www.ahaber.com.tr/teknoloji/2019/08/05/wattpadde-buyuk-tehlike-gencleri-zehirliyorlar
[ii] “Gençler için bir tehdit: Wattpad”, 05.08.2019, https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/08/05/gencler-icin-bir-tehdit-wattpad
[iii] Şenel Alpuğan, B. (2022). Bir Popüler Kültür Mecrası Olarak Wattpad. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
