Irak Kürdistan Bölgesi (IKB) seçimleri yaklaşık iki yıllık bir gecikmeyle 20 Ekim 2024 Pazar günü yapıldı. Türkiye’de Kürt meselesine ilişkin yeni bir açılım ihtimalini tartıştığımız bu günlerde IKB seçimlerine bakmakta fayda var. Zira, Kürt meselesinde sınırın öte yakasında olan bitenlerin sınır içinde olanlardan uzunca bir zamandır daha da belirleyici olduğu söylenebilir. Bunu Turgut Özal’ın 1990’lı yılların ilk yarısında öncülük ettiği ilk siyasi çözüm çabalarına, hatta daha da geriye gidip 20 yıllık siyasi sessizlikten sonra 1960’lı yıllarda Kürt itirazının yeniden doğuşuna kadar götürebiliriz. 1960’lı yıllarda Kürt itirazını ortaya çıkaran bir dinamik Türkiye sol hareketiyken diğeri Irak’ta Mele Mustafa Barzani liderliğinde yükselen ulusal kurtuluş mücadelesiydi.  

Ertelenen Seçimler ve Başarısız Devlet-inşası Deneyimi

IKB seçimlerine ilişkin herhalde altı çizilmesi gereken ilk husus 1990’lı yıllarda de facto olarak kurulan ve 2003’ten sonra de jure bir yapıya kavuşan IKB’de seçimlerin yine geçikmeli yapılması. Zira, 30 yıllık dönem içerisinde zamanında yapılan tek bir seçim yok.[1] Altıncısı olan son seçimler dahil tüm seçimler 2 ay ile 10 yıl arasında geçikmelerle yapıldı. O dönem Ulusal Konsey olarak adlandırılan ilk parlamento seçimleri 1992 yılında yapıldı. 1995 yılında sona ermesi gereken dönem Kürtler arası iç savaş nedeniyle 1996 yılına kadar devam etti ve IKB, 1996 yılında KDP yönetimi ve YNK yönetimi üzerinden ikiye bölündü.  

İkinci seçim ancak IKB’nin de jure bir yapıya kavuşmasından sonra, 2005 yılında yapıldı ve ortak bir yönetim –en azından resmiyette– kuruldu. 2009 yılının başında yapılması gereken 3. dönem parlamento seçimleri Temmuz 2009’da yapılabildi. Eylül 2013 tarihinde gerçekleşen 4. dönem seçimleri de 2 ay geçikmeyle yapıldı. Öte yandan, 2015-2017 yılları arasında parlamento 2 yıl kapalı kaldı. 2017 Eylül ayında gerçekleşmesi beklenen 5. dönem seçimleri ise Eylül 2018’de tarihinde yapılabildi.

Tüm bu tablo IKB’deki bölünmüşlüğün, iç siyasi krizlerin derinliğinin ve sonuç olarak devlet-inşası deneyiminin başarısızlığının önemli bir göstergesi.

KDP’nin Hakimiyeti

Seçimlerin gösterdiği ikinci önemli husus KDP’nin devam eden hakimiyeti. IKB genelinde 2013 seçimlerinde[2] %38,15; 2018 seçimlerinde[3] %44,13 oy alan KDP, 2024 seçimlerinde %45,18 oy aldı.

Buna karşın en yakın rakibi olan YNK, 2013 seçimlerinde %17,80, 2018 seçimlerinde %20,48 oy alırken, 2024 seçimlerinde %22,79 oy aldı.

Değişim Hareketi’nin (Goran), YNK’den 2009 yılında kopmasıyla birlikte, KDP’nin bölgesel hakimiyeti ve rakipsizliği güçlendi ve bu durum bugün de devam ediyor.

Mevcut İkili Siyasi Coğrafya

Üçüncü önemli husus IKB’nin siyasi coğrafyadaki bölünmüşlüğünün sürekliliği. IKB’nin başkenti Erbil ve kuzeyinde bulunan Duhok bölgelerinde KDP açık ara birinci partiyken, güneyde bulunan Süleymaniye ve Halepçe’de ise YNK önde.

Aşağıdaki grafiklerde görüldüğü üzere, KDP Erbil’de %54,84 oy alırken Duhok’ta %75,18 oy aldı. Buna karşın, Süleymaniye’de %9,81, Halepçe’de ise %12,99 oy aldı. Öte yandan, YNK Süleymaniye’de %43,57 ve Halepçe’de %32,94 oy alırken, Erbil’de %17,50, Duhok’ta ise sadece %5,34 oy aldı.

Peşmerge ve İç Güvenlikteki İkili Yapı

IKB’de 1992 seçimlerinden bu yana devam eden, siyasi coğrafya olarak da ayrışmış ikili yönetimin en önemli dayanağı olan peşmerge ve iç güvenlik güçlerindeki ayrışma da sürüyor.

18 Ekim günü yapılan ve sadece Peşmerge Bakanlığı ile İç Güvenlik personelinin oy kullandığı seçimde KDP ve YNK polirizasonu daha net ortaya çıktı. 215.560 toplam oy içerisinde geçerli sayılan 208.521 oyun %47,66’sını KDP alırken, %29,49’unu YNK aldı. Bu iki partiyi takip eden üçüncü parti %6,44 ile Yeni Nesil Hareketi oldu. Diğer partilerin aldığı oylar ise %1,66’nın altında.

Alternatif Arayışında Zayıflama

Seçim sonuçlarında dikkate çeken dördüncü husus KDP-YNK ikiliği dışındaki arayışların sürekliliği. Bununla birlikte, bu arayış son seçimlerde zayıfladı.

Bu arayışın en önemli adresi 2009 yılında kurulan Değişim Hareketi (Goran) oldu. Gücün tekelleşmesi, yolsuzluk, patronaj ilişkilerine karşı değişim iddiasıyla yola çıkan Goran özellikle gençler içerisinde etkili oldu.

1960’ta KDP’ye katılan, 1969 yılında Marksist-Leninist ve Maoist çizgideki Komala’yı kuran ve 1992 yılında partisiyle birlikte YNK’ye katılan kıdemli Kürt siyasetçi Noşirvan Mustafa liderliğindeki Goran 2009 seçimlerinde %57,34 oranında oy alan KDP-YNK koalisyonuna karşı %23,75 oy alarak ikinci oldu.

Goran KDP tabanından oy alsa da esas olarak YNK tabanı üzerinde etkili oldu. Nitekim takip eden 2013 seçimlerinde YNK’den daha fazla oy alarak KDP’den sonraki ikinci parti oldu. KDP’nin %38,15 oy aldığı bu seçimde, YNK %17,97 oranında oy alırken Goran %24,42’e ulaştı.

Bununla birlikte, karizmatik lideri Noşirvan Mustafa’nın 2017 yılında vefatıyla birlikte Goran zayıflamaya başladı ve 2018 seçimlerinde oy oranı %11,99’a düştü. Son seçimde %0,56 oranında oy alan Goran Hareketi etkisini önemli ölçüde kaybetti.

Yeni Nesil Hareketi’nin istikrarlı yükselişi, Kürdistan’daki değişim arayışının sürdüğünü gösteriyor. 2017 yılında liberal bir parti olarak Şaswar Ebdulwahîd tarafından kurulan Yeni Nesil Hareketi 2018 seçimlerinde %8,15 oy aldı. Bu oylar esas olarak Goran’dan geldi. Goran’ın marjinalleştiği 2024 seçimlerinde Yeni Nesil Hareketi oylarını %16,25’e çıkardı.

İslami Siyasetin Devam Eden Gerilemesi

Son olarak, IKB’deki İslami hareketlerin zayıflaması son seçimlerde de devam etti. IKB’de bulunan iki büyük İslami hareket; Yekgirtû ve Komel, 2013 seçimlerinde toplamda %15,66 oy aldılar ve 11 kota dışındaki 100 üyeli parlamentoda 15 milletvekiliyle temsil edildiler.

2018 seçimlerinde iki partinin toplam oyu %12,15’e inerken, parlamentodaki vekil sayısı 12’e indi.

Son seçimlerde söz konusu zayıflama eğilimi sürdü ve iki partinin toplam oyu %10,15’e indi. İki partinin parlamentoda toplamda 10 vekille yer alması bekleniyor.

Tüm bu tablo IKB’deki iki büyük İslami hareketin son 11 yıl içerisinde ortalama üç oyundan birini kaybettiğini gösteriyor. Ayrıca parlementodaki temsil gücü de oyuna paralel olarak üçte bir oranında azalmış durumda.

Güçlü Statüko ve Siyasete Dönüş

Tüm bu tablo IKB’de esas olarak ikili yapıya dayalı statükonun devam ettiğini gösteriyor. KDP ve YNK’nin siyaseti belirlediği, ikili bir siyasi coğrafyaya dayalı gelenek sürüyor. Bu yapının belirlediği bir yönetim yapısının ortaya çıkma ihtimali çok yüksek.

Bu yapıyı kıracak bir siyasi hareketin yakın zamanda büyümesi zor görünüyor. Bu konudaki en büyük bariyer ikiye bölünmüş siyasi coğrafya gibi. Bu anlamda her iki bölgeye birden hitap edecek kapsayıcı bir siyasi hareket ortaya çıkmadan yapının değişim göstermesi zor bir ihtimal olarak görünüyor. Bununla birlikte Goran deneyimi ve Yeni Nesil Hareketi bu konudaki arayışların sürdüğünü ve süreceğini gösteriyor.

Bununla birlikte 2017 bağımsızlık referandumundan sonra gerçekleşen 2018 seçimlerinde seçime katılımın dramatik olarak düştüğü ve %51,4 ile sınırlı kaldığı dikkate alındığında, 2024 seçimlerindeki %72 katılım oranı sokağın siyasete dönüşü yönünde bir sinyal olarak okunabilir.     

[1] 30 yıllık Irak Kürdistan Bölgesi'nde zamanında seçim yapılmadı, erişim tarihi: 22 Ekim 2024.

[2] 2013 seçim sonuçları için bkz. 2013 Kurdistan Region parliamentary election - Wikipedia, erişim tarihi: 22 Ekim 2024.

[3] 2018 seçim sonuçları için bkz. 2018 Kurdistan Region parliamentary election - Wikipedia, erişim tarihi: 22 Ekim 2024.