TİP, neylemeli? Semih Gümüş, bir II. TİP üyesi olarak, III. TİP'in[1] özellikle fikrî, ideolojik hattı harekâtı üzerine epeydir kafa yoruyor. Nisan sonlarında, parti içi teorik eğitim üzerine yazdı.[2] Bir sosyalist teorik eğitimin hem zorunluluğunu vurguladı, hem de bu tür "eğitim çalışmalarında" kullanılan alışıldık müfredatını yeniden düşünmeye çağırdı yazısında. Bir de 13 kitaplık bir alternatif okuma listesi önerisinde bulundu.
TİP'in iç işlerine müdahale edemeyiz – fakat okuma listesi hazırlama işine imrendim. Kendi kendime, bir teorik okuma listesi tasarlamaya giriştim. "Eğitim çalışması" demeyelim de... Sosyalist veya daha mütevazı bir adla sol bir okuma faaliyeti için... Tıpkı Semih Gümüş'ün dediği gibi, 'illâ bunlar' demeden, –başka başlıklar da düşünülebilir–, bir çerçeve çizmek, bir düşünme patikası açmak için.
Yeni yıl selâmı niyetine...
***
"İnsan"la, "insanlık"la başlamalı. Gordon Childe: Kendini Yaratan İnsan[3]. Adı üstünde: İnsanın uzun tarihi boyunca nasıl kendini var ettiğini, nasıl durmaksızın dünyayı ve kendini değiştirdiğini anlatır; en yalın, en ilksel haliyle insanlık tarihidir. Eski, bilge bir kitap.
İnsanın "olanakları" ile devam etmeli. Theodore Zeldin İnsanlığın Mahrem Tarihi ve Hayatın Gizli Hazları[4]. Bu fragmanter kitapların konusunu söylemek zordur. Tanınma, kale alınma, birisi tarafından dinlenme gibi sade ve asal insan ihtiyaçlarını anlatırlar. Sıradan insanların özlemlerini ve kuvvetlerini anlatırlar. Farklı, ‘aşağıdan yukarıya’ ve sıcak bir kozmopolitlik, evrensellik duygusu verirler… Özgürlüğü, geliştirecek bir beceri olarak düşünmenin hikmetini gösterirler. “Nerelisin? yerine “Nereye gidiyorsun?” sorusuyla, milliyetçi olmayan bir yurt fikrine açılırlar. Gerçekten inşirah ve umut aşılarlar – ve umudun kapısını kapatmaya çalışan 'güçlere' karşı temiz bir reddiye ruhu aşılarlar.
Rutger Bregman: Çoğu İnsan İyidir – Yeni Bir İnsanlık Tarihi[5]. Saftirik bir iyimserlik şarkısı söylediği sanılmasın. “Yaptığını yapmak istediği için yapan insandan daha güçlü bir şey yok,” diyen yazar; "insan insanın kurdudur" 'felsefesine' karşı, insanların birlikte iyi olma kabiliyetlerinin izini sürer. İnsanların gündelik sıradan ihtiyaçlarını görür, birbirleriyle ilgilenirken icra ettikleri “günlük komünizmin” kuvvetine dikkat çeker. Bu 'felsefeyi,' Richard Sennett'in Beraber'iyle[6] pekiştirmek iyi olur. Arif sosyolog, yarışmacı, rekabetçi, bencil kapitalist “iş kültürü” karşısında, işbirliğinin, ortaklaşmanın, sadece siyasal yapılara değil dinsel ritüellere, gündelik törelere sızmış tarihsel deneyimini gözümüzün önüne getirir. İşbirliğinin, dayanışmanın bizzat bir zanaat olan yanını gösterir.
***
Yitik sayılan topraklarda bulunabilecek hazineler, önemli. Ezilenlerin boynu bükük teslimiyetinin arkasında bir şeyler fokurduyor olabilir; ve din, topyekûn sağın 'işi' değildir. İlki için: J.C. Scott'un Tahakküm ve Direniş Sanatları/Gizli Senaryolar[7]. Bangır bangır muhalefetin, yalınkılıç başkaldırının yanı sıra, ayak sürüyen, arkadan nanik yapan sinsi direniş stratejilerinin bu dünyanın ezilenleri arasında ne karda derine kök saldığını, bu geleneği ciddiye almak gerektiğini anlatır. İkincisi için: Joel Kovel: Tarih ve Tin[8]. Maneviyatın ve ahlakın din demek olmadığını, solun da güçlü bir maneviyatının olduğunu ve özgürleşme arzusunun hükmündeki bu maneviyatın bizzat dinlere de 'sızdığını' anlatır. Anti-kapitalizmin "ruhani" temellerini anlatır.
***
Klasiklere gelebiliriz. İlki, 'romantik' bir klasik; sosyalizmi bir tarihsel zorunluluk, "bilimsel" icap olmaktan ziyade ahlaki tercih olarak temellendirmenin klasiği: Oscar Wilde'ın Sosyalizm ve İnsan Ruhu.[9] Marx'sız olmaz - onun nispeten 'kolay' bir kitabı ve aynı zamanda derin, siyasal analiz şaheseri: Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i.[10] Siyaseti, sınıfları, sınıf mücadelelerini, devleti ve Bonapartizmi, Bonapartizmin zımnında popülizmi anlama, açıklama gücüyle, hayran bırakır, âşık eder.
***
Sosyalist-komünist hareketin dünya çapındaki uzun tarihini, kuşbakışı da olsa, bilmek lazım. David Priestland Kızıl Bayrak – Bir Komünizm Tarihi[11] bunun için kapsamlı, hem de okuması zevkli bir rehber. Düz siyasi tarih değil; sanatıyla, insan hikayeleriyle, topyekûn bir hareketin tarihini önümüze serer. Mağlubiyetlerin serinkanlı muhasebesini yapar. Geçmişe dönük heyheylenme değildir, geleceğe bakar. Hem asla hamasi değildir, hem de heyecan verir okura.
***
Kötülük. Faşizm. Maalesef. Bu faslı, ince, tok sözlü bir kitapçıkla geçelim. Wilhelm Reich: Dinle Küçük Adam.[12] 'Özel olarak' kötülük peşinde olmayan, sıradan insanların, orta sınıfın kendi halinde mensuplarının nasıl ırkçılığın ve faşizmin cezbesine kapılabildiğini anlatır. Faşizmin, "sistemin" ("normal" kapitalizmin) bünyesindeki tohumlarına mercek tutar.
***
Bir sosyalist veya sol okuma listesi, feminizmsiz yapamaz. Toplumsal cinsiyetle ilgili tahakküm meselesinin, patriyarka meselesinin, sınıf çelişkisine bir ilave, "ana dava"ya bir eklenti değil, onun öz be öz parçası olduğunu iyi bellemek lazım! Bunun için: bell hooks'un Feminizm Herkes İçindir.[13] Adı üstünde!
***
Teknoloji meselesi... Mustafa Arslantunalı'nın Teknopolis'i, alt başlığı Akıllı Makineler, Dağınık Zihinler, onun da alt başlığı İnternet, Yapay Zekâ ve Ütopyalar Üzerine Bir Kolaj Denemesi; teknolojik gelişmenin sermaye güdümündeki korkunç riskleri ile, özgürlük arayışındaki açtığı olanakları ve evet, ütopya ufkunu birlikte tartar. Felâket tellalı değildir; yakın ve açık tehlikeyi gösterirken, insanın eşitsizlik ve sömürüden kurtulmasının, özgürleşmesinin gelişen potansiyelinden de gözünü ayırmaz. Umut emeğiyle tatlanmış, zevkli bir metindir.
***
Son olarak, zamanımızın bütün sorunlarını, kapitalizmin güncel çehresini canlı bir şekilde ve güzel bir öfkeyle tasvir eden, sosyalist/sol hareketin problemlerini açık yüreklilikle tartışan, ekolojik düşünüşü muavin gibi yan koltuğa oturtmayıp direksiyona geçiren (şiârı yeşil bir sosyalizm'dir) ve somut çare düşünen bir kitabı ekliyorum: Raul Zelik, Sermayenin Yaşayan Ölüleri.[14]
***
Semih Gümüş'ün listesi 13'lüktü, benimki 15'lik olmuş. Listeler, partisini arıyor!
[1] TİP ve yeniden sol popülizm
[2] Parti içi eğitimi için yeni yollar
[3] Çev. Filiz Ofluoğlu. Varlık Yayınları, 2010.
[4] Çev. Elif Özsayar, Ayrıntı Yayınları, ilki 1998, ikincisi 2016.
[5] Çev. Gül Özlen, Mundi Kitap, 2021.
[6] Çev. İlkay Özküralpli. Ayrıntı Yayınları, 2012.
[7] Çev. Alev Türker. Ayrıntı Yayınları, 1995.
[8] Çev. Hakan Pekinel. Ayrıntı Yayınları, 2000. Son iki kitap, görece ağır.
[9] Çev. Fatih Özgüven. Metis Yayınları, 2020.
[10] Çev. Tanıl Bora. İletişim Yayınları, 2016.
[11] Çev. Egemen Yılgür-Ali Çakıroğlu. İletişim Yayınları, 2017.
[12] Çev. Yüksel Pazarkaya. Cem Yayınevi, 2021.
[13] Çev. Ece Aydın, Berna Kurt, Şirin Özgün, Aysel Yıldırım. Bgst Yayınları, 2012.
[14] Çev. Dilek Çınar. Raul Zelik. İletişim Yayınları, 2022
