İnsan Hakları Sözleşmeleri ve Anayasa'da belirlenen temel haklarımıza yönelik saldırılar topyekûn sürüyor: Tutuklamanın ve iletişimin tespitinin kolaylaştırılarak kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının,  avukatların dosyaya ulaşımı engellenerek savunma hakkının özünü ortadan kaldıran  “Yargı Paketi”nin arkasından gelen iç güvenlik yasa tasarısına, sadece polisin yetkilerini artıran bir düzenleme olarak bakmak eksik kalır; söz konusu tasarının yasalaşması halinde, asgari içeriği (güçler ayrılığı–temel haklar–hukuki güvenlik ilkesi) yok edilen anayasal düzenin ortadan kaldırıldığını söylemek abartılı bir yorum olmayacaktır. Sadece, suç ve ceza alanındaki yargısal faaliyetin, vali/kaymakam-kolluktan oluşan idari birimlere devrini öngören İl İdare Kanunu'ndaki değişiklik dahi rejimin iyiden iyiye bir polis devleti olacağını gösteriyor.

Tasarının yasalaşması halinde mevcut durumda iyice zedelenmiş olan güçler ayrılığı ilkesi neredeyse ortadan kalkacak, polisin ve idarenin, her an, yaşamın her alanına kontrolsüz biçimde nüfuz etme yetkisiyle donatıldığı yeni bir aşamaya geçilmiş olacak.

Tüm totaliter rejimler gibi, bu “yeni” rejimin de hedefi, tek lider, tek parti, tek ideolojiye dayanarak her türlü farklılığı baskı altına almak, kendi ideolojik  “cennetini” yaratma adına hayatlarımızı cehenneme çevirmek, her eleştiri ve itirazı fiziksel/psikolojik terör yöntemleriyle bastırmaktır. Bunun için, hukuk dışı diye nitelendirdiğimiz her türlü kolluk faaliyeti, yasal düzenleme kılıfı ile  karşımıza çıkarılmaktadır. Güvenlik paketinin özü, iktidara yönelik her türlü eleştiri, gösteri, basın açıklamasının yasaklanması, yasağa uymayanların önce polisçe derdest edilip alıkonarak bu sürede işkence ve kötü muameleyle tekdir edilip sonra kodesi boylamasıdır. Yapılmak istenen yasal değişikliklere bakıldığında bu durum  net biçimde görülmektedir. Tasarıyla hedeflenen, suç ve ceza kovuşturma yetkisinin yargısal bir faaliyet olmaktan çıkarılarak tamamıyla kolluk faaliyetine dönüştürülmesi, böylece Ceza Muhakemesi Kanunda belirlenen güvencelere riayet edilmeden keyfi kolluk faaliyetini hakim kılmak ve yargı denetimini ortadan kaldırmaktır. Bu nedenle söz konusu değişiklikler CMK yerine PVSK vb yasalar üzerinden gerçekleştirilmeye çalışılıyor.

Tasarıyla getirilmek istenen, hakim, savcı kararı olmaksızın hatta yazılı emir bile gerekmeden arama yapma ve keyfi biçimde kayıt dışı alıkoyma yetkisinin, şiddet ve kötü muamele konusunda son derece kötü sicili olan polis şiddetini artıracağı ve tamamen denetimsiz kılacağı açıktır. Gözaltı sırasında polis aracına götürülürken ve polis aracında geçen sürede dayak, cinsel taciz ve küfre maruz kalma sıradan bir vaka iken hiçbir kayda girmeden yapılan arama ve 24 saat alıkoyma yetkisi, bu süre içerisinde, özellikle kadınlar, cinsel yönelimi ve cinsiyet kimliği farklı olanlar ve çocukların uğrayacağı taciz ve kötü muamelenin artmasına ve denetlenememesine neden olacaktır.

Tasarıda neler var?

POLİSE KEYFİ  ARAMA VE ALIKOYMA YETKİSİ TANINIYOR

PVSK 4. Maddesi'nde yapılması planlanan son değişiklik[2] 2007 yılında yapılan değişiklikle birlikte “Arama” ve “yakalamaya” dair Anayasa ve CMK’da  yer alan tüm güvenceleri ortadan kaldırmış olacak.

Üzerinde değişiklik yapılan  PVSK’nın 4. Maddesi, CMK’nın yürürlüğe girmesinin üzerinden iki yıl geçmeden Haziran 2007 tarihinde değiştirilen hükümlerden biridir. Bu yasal değişiklik ile CMK da yakalama ve tutuklama konusunda getirilen sınırlamaları anlamsız kılacak biçimde, polise, “tecrübesi ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenim” ölçütü ile sınırlı olarak kişi ve araçları “Durdurma yetkisi” verilmişti.

“Durdurma”, ceza yargılama sisteminde daha önce bulunmayan ve özgürlüğün sadece yasaya uygun tutuklama ve yakalama kararlarıyla sınırlanabileceğini belirten anayasayı polis aracılığıyla aşmanın bir aracı olarak 2007 yılında getirilen yeni bir yetkiydi. Bir ceza muhakemesi tedbiri değil, önleyici bir kolluk tedbiri olan “durdurma”nın, doğal olarak aramayı da kapsayacağı, bu biçimde yapılan aramanın  ise Ceza Muhakemesi Kanununda getirilen her türlü güvenceyi ortadan kaldıracağı eleştirileri pratikte doğrulandı; gözüne kestirdiğini durduran polis, buna ek olarak arama da yapmak istedi. Şimdi bu hukuksuz durum yasal kılıfa büründürülüyor. Amirin sözlü emriyle polisin arama yapabilmesi olanağı ile birlikte, “Usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz” kuralını getiren Anayasa’nın 20. Maddesi rafa kaldırılacaktır.

Bu değişiklik, CMK 119. Madde ve devamında arama için öngörülen güvenceleri de ortadan kaldıracaktır. CMK’ya göre arama kararında, aramanın nedenini oluşturan fiil, aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya, karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi açıkça gösterilir.  Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır; kapalı yerlerde arama yapabilmek için Cumhuriyet savcısı hazır değilse iki tanık bulundurulur. Kişinin avukatının aramada hazır bulunmasına engel olunamaz.

PVSK 4. Maddesi ile getirilen arama yetkisinde CMK’da yer alan güvence niteliğindeki bu kurallara riayet edilmeden kişiler aranabilecek.  

POLİSE ALIKOYMA YETKİSİ

PVSK 13. Maddesi'nde yapılması planlanan  değişiklik polise “alıkoyma” yetkisi getiriyor.

CMK 90. Madde'ye paralel olarak düzenlenen PVSK 13. Maddesi polisin yakalama yetkisinin kullanımını düzenlemektedir. Bu maddeye eklenen değişiklikle yakalama nedenleri arasına CMK da ve önceki yasada yer almayan “Kendisinin veya başkalarının can güvenliğini tehlikeye düşürenleri” fıkrası eklenmiştir. Oysa maddenin 1. Fıkrası’nda “Suçüstü hâlinde veya gecikmesinde sakınca bulunan diğer hâllerde suç işlendiğine veya suça teşebbüs edildiğine dair haklarında kuvvetli iz, eser, emare veya delil bulunan şüphelileri,” yakalama yetkisi zaten vardır.  Eklenen düzenlemeyle güdülen amaç: gösteri hakkını kullananlar ve/veya polise her hangi bir nedenle itiraz hallerinde kişilerin yakalanması ve alıkonulmasını sağlamaktır.

Yapılması planlanan değişiklikle polisin yakalama yetkisinin yanına, ceza muhakemesinde hiçbir biçimde olmayan ve olmaması gereken yeni bir yetki,  alıkoyma yetkisi eklenmiştir. Maddede yer alan “yakalar ve gerekli kanuni işlemleri yapar” düzenlemesinin önüne “Eylemin veya durumun niteliğine göre; koruma altına alır, uzaklaştırır” ibaresi eklenmektedir.  

Oysa CMK 90. Maddesinde zaten Kolluk görevlilerinin tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma olanağı bulunmadığı takdirde, yakalama yetkisine sahip oldukları düzenlemesi mevcuttur.

Buna rağmen böyle bir yetkinin verilmesindeki tek amacın, yargı makamlarının denetimini tamamen dışarıda bırakacak, kayda girmeyecek gözaltı ve alıkoyma uygulamasını yapabilmek olduğu açıktır.   Böylece denetimden muaf gözaltı işlemleri, hiç kimseye bildirilmeyen yakalama ve alıkoymalar yapılabilecek,  belli standartlara ve gözetime açık nezarethane dışında her hangi bir yerde tutulabilme mümkün kılınarak CMK 92. Maddesinde gözaltına alınan kişilere yönelik güvence niteliğindeki denetim[3] ortadan kalkacaktır.

BASKI ALTINDA, AVUKATSIZ İFADENİN YOLU AÇILIYOR

Madde 15 – Polis; yaptığı tahkikat esnasında ifadelerine müracaat lazım gelen kimseleri çağırır ve kendilerine lüzumu olan şeyleri sorar.

Maddeye şu ibare eklenmiştir:

“Polis; müşteki, mağdur veya tanık ifadelerini, ikamet ettikleri yerlerde veya işyerlerinde de alabilir. Bu fıkranın kapsamı ile uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar İçişleri Bakanlığınca belirlenir”.

Ceza yargılaması hukukunda ifade alma yetkisi savcı ve hakimindir. Hazırlık soruşturmasında savcının talebi ile kolluk şikâyetçinin veya şüphelinin ifadesini alabilir; kolluğun ifade alma yetkisi istisnaidir. Yapılmak istenen değişiklikle, polisin ifade alması yaygın bir yetkiye dönüştürülmekte; resmi kurumlar dışında, denetimden uzak, avukatsız ifade alabilmenin olanakları yaratılmaktadır.

Getirilmek istenen düzenleme, resmi polis merkezlerinde alınan ifadelerin dahi çok ciddi hukuksuzluklar içerdiği, şaibeli ve gerçeğe aykırı, tek taraflı hazırlanmış beyanların zorla kişilere imzalatıldığı, karakolda dayak ve işkence görüntülerinin sıkça yaşandığı  bir deneyimle birlikte ele alındığında, amacın CMK 147. Maddesinde belirlenen güvencelere aykırı ifadenin yolunu açmak olduğu anlaşılmaktadır.

CMK 147. Maddesi'ne göre, şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde kendisine yüklenen suçun  anlatılması,  Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirileceği konusunda açıkça bilgilendirilmesi şartı vardır.

Teknik kaydın olmadığı kişisel mekânlarda alınan bu ifadelerde CMK 148. Maddesinde sayılan İfade alma ve sorguda yasak usullerin[4] uygulanması, özellikle yorma, aldatma, cebir, tehdit, kötü muamele, işkence uygulanma olasılığı artacaktır.

Polisin eve ifadeye gelmesi, polisin sicilindeki şiddet ve taciz uygulamaları ile birlikte düşünüldüğünde kadınlar, cinsel yönelimi ve cinsiyet kimliği farklı olan bireyler üzerinde yeni ihlallere yol açabilecektir. Keyfi biçimde kişisel yaşam alanına girebilen polisin yapmış olduğu ihlaller belgelenip dava da edilemeyecektir.

GÖSTERİCİYE KİMYASAL MADDE KULLANIMINA YASAL DAYANAK

PVSK 16. maddesinde yer alan “zor kullanma yetkisi” kapsamında polisin başvurabileceği maddi güçler arasına “boyalı su” eklenmekte; toplumsal gösterilerde TOMA’lar tarafından sıkılan basınçlı suların içerisinde yer alan boya gibi kimyasal madde kullanımına  yasal dayanak oluşturulmaya çalışılmaktadır.

İnsan sağlığına vereceği zararların boyutu dikkate alındığında kimyasal içerikli boya maddesinin yasal olarak kullanılmasına onay verilmesi kabul edilemez.

YARGISIZ İNFAZ YETKİSİ GENİŞLETİLİYOR

Molotof, bilye, sapan silah sayılarak bu gibi araçların kullanıldığı gösterilere katılanlara yönelik olarak polise silah kullanma yetkisi, yani öldürebilme yetkisi tanınıyor.

Söz konusu maddeye eklenen yeni düzenlemeye göre;

d) Kendisine ve başkalarına, işyerlerine, konutlara, kamu binalarına, okullara, yurtlara, ibadethanelere, araçlara ve kişilerin tek tek veya toplu halde bulunduğu açık ve kapalı alanlara molotof, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu, yaralayıcı ve benzeri silahlarla saldıran veya saldırıya teşebbüs edenlere karşı, saldırıyı etkisiz kılmak amacıyla ve etkisiz kılacak ölçüde” silah kullanmaya yetkilidir.

Yapılan değişiklikle polisin silah kullanma yetkisi mevcut anayasal sisteme aykırı biçimde genişletilmiştir. Oysa Anayasanın 17. Maddesinde silah kullanma hali sınırlı olarak sayılmaktadır. Buna göre kolluk sadece, meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda silah kullanabilir. Bu sayılanlar dışında her hangi bir nedenle kolluğa silah kullanma yetkisi verilemez.  O nedenle Anayasanın 17. Maddesi'ne ve AİHS’e aykırı biçimde genişletilen ve toplumsal gösterilerde göstericileri öldürme yetkisi tanıyan bu değişiklik kabul edilemez. 

2007 yılında PVSK’da yapılan değişiklikle polisin zor ve silah kullanma yetkisinin artırılmasından sonra TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin belirlemelerine göre, polis kurşunuyla öldürülenlerin sayısının 175 kişi olduğunu hatırlatmakta fayda var.  

GÖZALTI SÜRELERİ UZATILIYOR

PVSK ek maddelerde ve Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu ek maddelerinde değişiklik yapılarak gözaltı süreleri uzatılıyor; belli kararların denetimi sadece Ankara Ağır Ceza Mahkemesi hakimine devredilerek tabii yargıç ilkesi ortadan kaldırılıyor. Böylece görünürde HSYK ama gerçekte hükümetçe belirlenen yargıcın, hükümetin istediği biçimde karar vermesi sağlanacaktır.

İSTİHBARİ DİNLEME ADI ALTINDA POLİSE YASADIŞI DİNLEME YETKİSİ

PVSK Ek 7.maddesine eklemeler yapılarak MİT yasasında istihbarat toplama ile ilgili bazı yetkiler polis istihbarat birimlerine ve 2803 sayılı Jandarma Kanununun ek 5.maddesinde de düzenlenerek jandarma istihbarata  yasadışı dinleme olanağı tanınıyor. Böylelikle yıllardır fiilen yapılan yasadışı dinlemeler yasal hale gelecek. İstihbari nitelikteki dinlemeler için “makul şüphe” dahi aranmayacak, yargı denetimi söz konusu olmayacak.

TOPLANTI VE GÖSTERİ HAKKI FİLLEN YASAKLANIYOR. GAZDAN KORUNMAK İÇİN YÜZÜNÜ KAPATMAYA AĞIR CEZA GELİYOR

2911 Sayılı Toplantı Ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 23 ve 33. Maddelerinde yapılmak istenen değişiklikle, Bilye ve Sapan’a “ateşli silah” muamelesi yapılarak sapanla gösteriye katılanlara ve/veya gazdan korunmak için de olsa yüzünü kapatanlara erteleme sınırının üzerinde olacak biçimde 2,5 yıldan 4 yıla kadar hapis cezası getirilmektedir.[5] Oysa mevcut durumda bu eylemlere verilecek cezanın alt sınırı 6 aydan başlamaktaydı. Cezanın alt sınırının 2.5 yıl olarak belirlenmesi, gösteri yürüyüşüne katılan ve gazdan kaçmak için dahi olsa yüzünün bir kısmını kapatmaya çalışan herkesin hapishaneye gönderilmesi ile sonuçlanacaktır.

33. maddeye yapılan ekleme ile b bendinde yeni bir suç yaratılmaktadır. Buna göre 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu'nun 7. maddesinde yer alan “yasadışı örgütlere ait amblem, işaret taşıyan giysilerle toplantı ve gösteriye katılmak” fiili 2911 sayılı kanunun kapsamına alınarak hiçbir şekilde şiddet kullanmayan ve 3713 sayılı kanunun 7. maddesinden yargılanamayacak kişiler bakımından da 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası getiriliyor.

Ayrıca 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunun 7.maddesinin 2.fıkrasında yer alan “terör örgütünün propagandasına dönüştürülen toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde yüzlerini kısmen de olsa gizleyenler için öngörülen 1 yıldan 5 yıla kadar olan ceza süresi,  3 yıldan 5 yıla çıkarılmaktadır. Cebir ve şiddet kullananlar bakımından  cezanın alt sınırının 4 yıldan az olamayacağı kuralı da getirilmektedir. Böylece Deniz Gezmiş, Mahir Çayan anmasına katılarak slogan atan kişilere 3 yıldan az ceza verilmeyerek bu kişiler  için erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması vb yaptırımlar söz konusu olamayacak, bu kişiler doğrudan hapishaneye gönderilecekler.  Mevcut durumda bile ifade özgürlüğünün ihlali niteliğinde olan bu cezaların artırılması ile özgürlüklere müdahale iyice ölçüsüzleşecektir.

ÖNLEYİCİ GÖZALTI YETKİSİ

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 91.maddesine 4. fıkra eklenerek[6] kolluk amirlerinin yazılı veya sözlü talimatı ile polise önleyici gözaltı yetkisi tanınıyor. Maddede sayılan suçlar söz konusu olduğunda 24 saat, şiddet olaylarının yaşandığı toplu eylemlerde ise 48 saat süreyle gözaltında tutma yetkisi getiriliyor. Bu sürelerin sonunda ancak savcıya haber veriliyor ve savcı “sal gitsin” derse kişiler serbest bırakılıyor; aksi halde hakim önüne çıkarılabiliyor.

Önleyici gözaltı yetkisi veren bu düzenlemenin kapsamına “fuhuş” ve “yasa dışı toplantı ve gösteri yürüyüşü” de dahil edilmiş. Polisin, hükümetin uygun görmediği her türlü toplantı, basın açıklaması ve yürüyüşü yasadışı saydığı ve müdahale ettiği mevcut hukuk düzeninde, polise önceden gözaltına alma yetkisi verilerek bu hakkın kullanımı engelleniyor. Böylece polis, sendikacıları, öğrencileri, kadınları, gençleri, ‘basın açıklaması yapacaksınız, toplanacaksınız’ diyerek bir gün öncesinden toplayarak gözaltına alacak ve ifade özgürlüğünün kullanımını engelleyecektir.

Yine özellikle cinsel yönelimi ve cinsiyet  kimliği farklı olan ve sürekli polis şiddetine maruz kalan kişilerin bu maddedeki yetkiye dayanılarak kayıt dışı biçimde kolluğun keyfi takdiriyle gözaltına alınması söz konusu olacaktır.

GÖSTERİCİYE “MECBURİ” TUTUKLAMA

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 100.maddesinin 3.fıkrasına Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 33.maddesi ile Terörle Mücadele Kanunu’nun 7.maddesinin 3.fıkrası eklenerek toplantı ve gösterilere katılanlar bakımından tutuklama zorunluluğu getirilmektedir.[7] CMK 100. maddenin mevcut hali kişi özgürlüğü ve güvenliği aleyhine kullanıldığı için eleştirilmekte ve Anayasa Mahkemesi ve AİHM tarafından bu konuda verilmiş çok sayıda ihlal kararı varken maddenin 3. fıkrasının kaldırılması gerektiği halde daha da ağırlaştırılması yargısız infaza dönüşecektir. Gösteriye katılan herkes tutuklanabilecek, tutukluluk meşrulaşsın diye yargılama sonunda cezalandırılacaktır. Kişi özgürlüğü ve güvenliğini yok eden böyle bir düzenleme Anayasa ve AİHS’e aykırıdır.

İL İDARESİ KANUNU'NA EKLENEN BİR DÜZENLEMEYLE YARGI YETKİSİ İDARE VE KOLLUĞA DEVREDİLİYOR

Hükümetin yargısal faaliyeti tam anlamıyla bir kolluk faaliyetine dönüştürme mantığını en iyi yansıtan değişiklik önerisi İl İdaresi Kanununun 11.maddesine G, H ve I bentleri eklenmek istenen düzenleme. Bu düzenlemeyle vali ve kaymakamların adli kolluk amiri sıfatını kazanması ve savcılık kurumunun yerini alması sağlanmaktadır. Böylece doğrudan doğruya siyasi otoriteye bağlı vali ve kaymakamlar, suç soruşturmaların başına geçerek hazırlık soruşturmasını yürütecek ve kamu adına savcılık makamına tanınmış yetkileri kullanacaklardır. Valiler, kamu düzenini bozulduğuna karar vererek her türlü hakkın kullanımını yasaklayabilecek, bu yasaklara aykırı hareket eden herkes cezalandırılacaktır. Bütün valiler, “Olağanüstü hal valisi” gibi hareket edebilecek, dahası olağanüstü halde dahi verilmeyen, suçun aydınlatılması gibi yargısal faaliyeti yürütebileceklerdir. Böylesine olağanüstü yetkilerle donatılmış bir polis rejiminde artık anayasadan bahsetmek abesle iştigal olacaktır.