‘’Suda gördüm yüzümü, ondan devşirdim özümü’’
Mitler, insan zihninin en karmaşık ve dolayımcı örüntülerini oluşturur. Bu örüntülerin anlam bilimsel açıdan (semantik) çözülmesi, kavramsal dizgelerin karmaşıklığı nedeniyle zorluklarla doludur. Ancak, mitlerin çok katmanlı anlamsal yapıları, insanın düşünme, eyleme ve tarihsel bir özne olarak varlık gösterme yetisini şekillendiren derin etkiler taşır. İnsan zihninin evrimi ve ortak bilinçaltının yapısal temelleri üzerinde, kültürün şekillenmesinde mitolojilerin, büyük bir rolü olduğu gerçektir. İnsan, hem bir düşünen varlık olarak hem de bir türsel evrim içinde bir özne olarak, mitlerin biçimlendirdiği sembolik dillerle anlam üreterek kendi kültürünü ve dünyasını inşa etmiştir. Bu bağlamda, mitler insan zihninin tarihsel yapıtaşlarıdır.
İnsanlık tarihindeki en derin mitlerden biri, Antik Yunan’a ait olan Narkissos mitidir. Narkissos, yalnızca bir mitolojik figür değil, aynı zamanda insan zihninin derin katmanlarında gizlenen anlamların açığa çıkmasında önemli işlevi olan bir semboldür. Felsefeden sanata, edebiyattan insan bilimlerine kadar pek çok düşünsel alanda bu mit üzerine düşünülmüş, onun üzerinden yeni kavramlar geliştirilmiştir. Ovidius’tan Caravaggio’ya, Freud’dan Jung’a kadar birçok düşünür ve sanatçı, Narkissos’a odaklanarak hem bireysel hem de toplumsal anlamda derinlikli yorumlar yapmış, mitin çağlar boyunca evrilen anlamlarını keşfetmişlerdir.
Freud, Jung, Klein ve Lacan gibi psikanaliz kuramcıları, Narkissos'u ruhsal hastalıkların sembolik bir temsilcisi olarak ele almışlardır. Ancak bu psikoanalitik yaklaşımlar, mitin insanlık tarihindeki yerini tam olarak kavrayabilmiş midir? Ovidius'un "Metamorfoz" adlı eserinde betimlediği anlamın derinliğini, bu bakış açıları yeterince kucaklamıyor gibi görünüyor. Narkissos, bir ruhsal bozukluğun ötesinde, insanın kültürel evrimine ve varoluşunun evrimsel bir sürece girmesine işaret eden çok daha kapsamlı bir semboldür.
Narkissos, insanın türsel metamorfozunun simgesel anlatımına dönüşmüş bir mitolojik figürdür. Narkissos’un güzellik perisi Echo’yu reddederek, suya düşen yansımasına aşık olması ve nihayetinde suyun içinde kaybolması, bir türsel dönüşümün ve insanın doğadan kültüre geçişinin sembolik ifadesidir. Bu mit, sadece bireysel bir varlığın değişimini değil, aynı zamanda türün zihinsel ve kültürel bir metamorfoza uğramasını anlatır. Burada Narkissos’un suya yansıyan yüzü, insanın özünü kendi zihinsel imgesinde aradığı, doğanın içinde bulamadığı anlamı kendi soyut kurgusuyla inşa etmeye başladığı süreci simgeler.
Narkissos mitindeki temel tema, insanın doğal varoluş düzeninden koparak, metafizik bir düzleme yönelmesi, soyut bir kültür ve değerler sistemi yaratarak türsel varlığını devam ettirme arzusudur. İnsan, doğada var olan türsel kimliğini terk ederek, kendi zihinsel yapısının yarattığı soyut düzlemlerde varlık göstermeye başlar. Bu, insanın anlam arayışına, metafizik bir düzlemde var olma isteğine ve nihayetinde bu soyut varoluşta bir kimlik inşa etme çabasına işaret eder.
Mitin bir diğer önemli yönü, Narkissos’un özüne dönüşünü ve kendi kimliğine kavuşmasını, bireysel bir aşkınlık olarak değil, toplumsal ve kültürel bir dönüşüm olarak ele almasıdır. İnsan, kendi türsel varoluşunu, doğadaki biyolojik temellerinden uzaklaşarak, kendisini zihinsel, kültürel ve manevi düzlemlerde var eden bir varlık haline getirerek yeniden inşa eder. Aynı zamanda bu zihinsel süreç varlık-bilinç çelişkisini tarihsel bir evrim sürecine yansıtan bir olguya dönüşür.
Varlık ve bilinç arasındaki çelişki, insanın sürekli olarak kendi varoluşunu sorgulaması ve anlamlandırma çabasıyla ortaya çıkar. İnsan, doğanın bir parçası olarak başlar, ancak zihinsel evrimi ve kültürel yapıları aracılığıyla kendi varlığını soyut bir düzleme taşır. Bu soyut düzlemde insan, hem varlık olarak hem de bilinçli bir özne olarak var olmaya çalışırken, bir anlam arayışına düşer. Ancak bu süreç, sürekli bir çelişkiyi de beraberinde getirir: İnsan, kendi içindeki anlam boşluğuna cevap ararken, bazen en derin anlamların bile anlam yitimine yol açtığı bir döngüye girer. Bu çelişki, insanın sürekli olarak varlık ve bilinç arasında bir denge kurma çabasında, bir tür "saçmalık döngüsü"ne dönüşür. Varlığın kendisi, bir yandan insanı şekillendiren bir gerçeklikken, diğer yandan zihnin soyut anlam üretme kapasitesi, insanı gerçeklikten uzaklaştırıp, kendi içsel kurgularına hapseder. Bu durum, insanın kendini sürekli olarak varlık ve bilinç arasında, bir türlü ulaşamadığı bir dengeye yerleştirmeye çalışırken yaşadığı içsel çatışmayı ve saçmalık döngüsünü simgeler. Bu döngüde her arayış, başka bir arayışı doğurur; her anlam, başka bir anlamı arayarak, nihayetinde insanı hep daha derin, daha karmaşık bir varlık sorunuyla baş başa bırakır. Bu saçmalık döngüsü, aynı zamanda insan düşüncesinin, benzetişimci bir bilinç yapısından nesnel bir bilinç yapısına evrimsel olarak dönüşme sürecini de ifade eder. İnsan, kendi türsel trajedisini bir yapboz döngüsü içinde şekillendiren tarihsel bir varlık olarak yeryüzü arenasında yer alır .
Bu bakımdan, bu geniş tarihsel evrim içinde Narkissos mitinin felsefi çözümlemesi, insanın kültürel evrimini ve zihinsel metamorfozunu anlamada önemli bir anahtar sunar. Bu mitin içerdiği metaforlar, insanın doğa ile olan ilişkisinin dönüşümünü, kendisini nasıl bir kültürel varlık olarak yeniden tasarladığını gösterir. İnsanlık, doğanın yasalarına tabi olan bir tür olarak var olmaktan, kendi zihinsel ve kültürel yapıları içinde soyut değerler inşa etmeye doğru bir yolculuğa çıkmıştır. Ve bu yolculuk, insanın türsel metamorfozunun, kültürün ve felsefenin derinliklerine işaret eder.
Narkissos'un hikayesi, sadece bireysel bir dönüşümü değil, aynı zamanda insanın kültürel evrimini ve zihinsel yapısının dönüşümünü simgeler. Bu anlamda mitoloji ve felsefe, insanlık tarihinin manevi kaleleri olarak, insanın kendi varoluşunu anlamlandırma çabasının temel unsurlarıdır.
