Bütün bunları bana düşündüren şey, çok yüklü bir meseleydi: İşkence ve eziyet. Birkaç gündür twitter’da dolaşan, haber sitelerinin aldığı bir görüntü dikkatinizi çekmiştir. Meksika’da geçtiği iddia edilen olayda, hırsızlık yaptığı iddia edilen bir çocuğa polisin yaptığı işkence görüntüleri, sopayla çocuğun dövülmesi. İnsanı ortadan ikiye bölen yakıcılıkta görüntüler. Altındaki yorumun çoğu, bunun ne kadar acımasız, ne kadar kabul edilemez olduğu, polisin görevinin yargılamak değil yakalamak olduğu yönünde şeyler. Görüntülerin Türkiye’de de bir skandal yarattığını söylemek mümkün değil tabii…

Bunun ilk ipucu, travma anlatısının olmazsa olmazı “geriye dönüşün,” video çekimlerin akıllıca kullanımıyla neredeyse tamamıyla ortadan kalkması, anlatının büyük  oranda lineer ilerlemesi ve anlatının “sürprizlerinin” geriye dönüş tekniğine yaslanmaması. Daha sıradan bir yönetmenin elinde bu film şöyle ilerleyebilirdi mesela: yönetmen Kadir köyüne döner, binbir zorlukla mücadele ederek film çekmeye çalışır ve filmin çok kilit bir noktasında filmini çekmeye çalıştığı şeyin kendi çocukluk travması olduğunu öğreniriz! Artık Kadir’in kişiliğinin anahtarına ulaşmışızdır, meğer Kadir o nedenle böyle bir insandır.

Türkiye’nin iktidar medyası, standart sözel-görsel-işitsel kalıplarla kendi skandallarını köpürtüyor gerçi. Bir CHP’linin, bir HDP’linin ya da herhangi birisinin söylediği bir şey hakkında “skandal açıklamalar,” “skandal sözler” başlıklı patlangaçları gün aşırı görebilirsiniz. Kimsenin infiale kapıldığı yok. Asıl skandal, bu “skandal” köpürtmelerinin cezai muhakemeyi ikame etmesidir; tutuklama siparişidirler. Yanılıyor muyum bilmem, magazin âleminde bile pek sahici bir skandal olamıyor artık.

Kuşkusuz söz konusu tartışma seçimlerle sınırlı bir mesele değil. İYİ Parti’nin HDP’ye dönük dışlayıcı tutumu da meselenin Erdoğan ya da AK Parti ile sınırlı olmadığını gösteriyor. Onu aşan bir devlet krizine işaret ediyor. İYİ Parti ile HDP arasında cereyan eden ama aslında tüm siyasi aktörleri etkileyen bu tür krizleri anlamak için birkaç adım geriye çekilip orta ve uzun vadeli trend okuması yapmakta fayda var. Zira kısa vadedeki iniş ve çıkışları anlamak için orta ve uzun vadeli trendleri kavramak ve halihazırda yaşananları bu trendler üzerinde/içinde anlamlandırmak gerekir.

Yasa, Ayhan Geçgin’in bıkıp usanmadan tartıştığı üzere, dikey bir tahakküm ve otorite işleyişiyle –çoğun çuvallasa da- birleştirmeyi, bütünleştirmeyi amaçlar, tekil bir olayı bağlamından çekip alarak evrensel bir fenomen, her durumda geçerli bir ilke olarak kodlamak ister. Geçgin’e göre, Yasa birleştirirken kendi ayrıştırıcı ikiliklerini de yaratmak zorundadır: canlı ve cansız, insan ve hayvan, kamusal ve özel, konuşamayan ya da konuşabilen, kadın ve erkek… İnsan da bu bölme işleminden sonra açığa çıkar.

Şüphesiz bunlardan dolayı oyunu AKP’ye vermeyecek çok kişi var (önceden oyunu vermiş olanlar da az değil). Gene de, çoğunluk et, süt fiyatından buraya gelmiş durumda. Korkarım bu davranış görmemekten, bilmemekten, yani bir tür “siyasi saflıktan” ileri gelmiyor. İktidarın nasıl partizanca davrandığını ona oy verenler de pekâlâ görüyor bence. Ama iktidar onun çıkarlarını kolladıkça o da oyunu böyle kullanmaya devam edecek. Bakalım, bizim “kapalı kutu” açıldığında içinden ne çıkacak.

Aksoy, Eylül ayında İletişim Yayınları’ndan çıkan Etimoloji Işığında-Kelimelerin Dünyasında Gezintiler kitabının önsözünde hedef kitlesinin ilk elde “Batı Avrupa dillerinden birini öğrenmekte olan, dil öğrenirken de söz dağarcıklarını kelime ezberlemeye girişmeden genişletmek isteyen gençler” olduğunu belirtmiş. Ama kitabın tamamı okunduğunda bunun fazlasıyla mütevazı bir hedef olduğu anlaşılıyor. Kitapta yazı çiziyle uğraşan (yazar, çevirmen, editör, okur) herkesin yararlanabileceği, salt yararlı olmaktan öte okura deneme zevki de veren, dilbilimin kural koyucu yönüyle yetinmeyip yaşayan, konuşulan dilin inceliklerini keyifli anekdotlarla aktaran yazılar yer alıyor.

Buraya kadar, tahakkümün “normal” işleyişinden, olağanlaşmış bir olağandışılıktan söz ettik daha çok. Ama yine Girard’ın vurguladığı gibi, toplumdaki (arzu/çıkar kaynaklı) çekişmelerin belli bir sınırı aşarak bir toplu kudurganlık evresine geçmesi de mümkündür: herkes herkesin düşmanıdır çünkü artık herkes birbirinin aynısıdır. Kemal Tahir’in solcu ve hümanist Fethi Naci’yi çok kızdıran cümlesindeki gibi, “kimse kimseyi sevmiyordu[r]” (Köyün Kamburu). Aynılaşma, farksızlaşma, bildiğimiz gibi çöpleşme ve dışkılaşma anlamına gelir.

Umut-Sen’in faaliyet yelpazesi içinde kadri özellikle bilinmesi gereken bir kalem, taşralara açılmasıdır. Büyük şehirler dışıyla, “Anadolu”yla sürekli temas ve etkileşim halindeler. Express’in basılı olarak yayımlanan son nüshası olan 181. sayısında (Eylül-Kasım 2022) Umut-Sen örgütlenme koordinatörü Başaran Aksu, bu uğraşı ve gözlemlerini etraflıca özetliyor. Başlıktaki ifadeyle “Anadolu’nun yeni hakikati”ni oluşturan bir sınıfsal dönüşüm manzarası çiziyor orada.

Cumhuriyet’in yüzüncü yılına denk gelen Haziran 2023 seçimleri olağan bir seçim olmaktan çoktan çıkmış ve bir rejim değişikliği referandumuna dönüşmüş durumda. İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener’in “bu seçim son seçim” söyleminin de gösterdiği üzere önümüzdeki seçimler hükümet değişiminden öteye bir siyasi rejim değişikliği potansiyeli taşıyor. Zira, son yıllarda siyasi ve ekonomik alandaki yıkımlar toplumdaki radikal değişim talebini besliyor.

Hukukun bir tersine dikiş olduğunu hep söylüyoruz, eğer istersek zeminleri kaydırmanın ve sallamanın bir yolu da olabilir. Joslin Davası bunlardan biri. Birleşmiş Milletler belgelerinde evlenme hakkının kadınlar ve erkeklere tanınmış bir hak olmasından yola çıkan eşcinsel bir çift, “ikimizin de ayrı ayrı evlenme hakkı olduğuna göre, ikimiz de birbirimizle evlenme hakkına sahibiz” diyerek bir başvuru yapmışlardı. Hukukun, sözde eşit görünen ayrımcı uygulamalarını tersyüz etmek için!

Ne tür bir sol tahayyüle ihtiyacımız var? Solu ve solculuğu -asıl olarak ve her şeyden önce kendimiz için- nasıl temsil eder ve kavrarsak tökezleyip durmamıza yol açan ayak bağlarımızdan kurtulur, daha berrak bir anlayışa kavuşabiliriz? Teorik ve pratik düzeyde süregiden bazı köhne, verimsiz tartışma, alışkanlık ve tavırları fark etmemizi, uygun biçimlerde anlamlandırmamızı sağlayacak olan şey yeni bir sol kavramı değil midir?