“Duygusallığa” vurgu yapan bu yaklaşımlar çoğu durumda Kürtlerin “eğitimsiz” olduğunu da ima ediyor ve bir tür “medenileştirme” çağrısını da içeriyor. Duygu ile akıl arasında ayrım yapan bu yaklaşımların sorunlu olduğunu; Kürt sokağındaki rasyonaliteyi, deneyim ve bilgiyi küçümsediğini ve bu anlamda kolonyalist zihniyetin etkilerini taşıdığını not edip bir yana bırakalım.

Çünkü sansür ve otosansür yasaları, zaten konuşmakta olanları daha fazla cezalandırmaktan başka bir işleve sahiptir. Hiç konuşmayanları, hiç sesi çıkmayanları daha derin bir sessizlik çukuruna hapsetmek, daha büyük korkular ve sopalar göstererek onları iyice konuşamaz hale getirmek. Toplumsal mücadelede cesaretin bulaşıcı bir şey olması gibi, bu yasalarla da korku bulaşıcı bir şey olur.

İnsanın en güzel, en eşsiz, en yüce halinin ortaya çıktığı yerdir burası. Dayanışma ve ortaklık karşısında, dayanışma/ortaklık pratiklerinde/jestlerinde içimizin kabarması, sevinçle hafiflemek bu yüzden belki de. Bir an beliren keskin parıltı ve umut: Tüm insanlığı, hepimizi bağlayan derin bir kardeşlik ve eşitlik bağı var, ve dünyayı bu bağa göre, bu bağı temsil edecek biçimde yeniden yaratabiliriz...

Öyleyse liyakatle imtiyaz arasındaki ilişkinin “tavuk mu yumurtadan yumurta mı tavuktan” döngüselliğine indirgenemeyeceğini kavramamız gerekir. Toplumsal hayatta her zaman bir “ilk tavuk” vardır: Liyakat imtiyazın içinde başlar, eşitsiz ve hiyerarşik toplumun folluğunda büyür, o toplumun aynen yeniden-üretiminin garantörü olur. Zamanda ve uzayda iyice uzağa çekilerek bakma imkânımız olsaydı şunu da görebilirdik belki: neyin liyakat ve maharet sayılacağını belirleyen de aynı toplumdur.

Kılıçdaroğlu partililerine “Arkamda mısınız?” diye sorunca böyle bir soruyu yadırgayanlar olmuştu. Bu yeni ortamda sorunun boşuna sorulmadığını gösteren sözler, tavırlar gördük ve işittik. Görmeye ve işitmeye devam edeceğiz. Bu memlekette insanların özellikle siyasette bir kere benimsedikleri görüşü değiştirmeleri en zor işlerden biri. Empati yeteneği hemen hemen hiç gelişmemiş (böyle bir şeyin olumlu bir özellik olabileceği de kabul edilmiş değil zaten, empatinin Türkçesinin bir çeşit “döneklik” olduğunu düşünmek daha yaygın).

Aşağı yukarı 1980'lerden itibaren, politika, gitgide daha fazla medya-merkezli hale gelirken, öylesine kişiselleşti ki. Şahsiyetler, kişisel imajlar, fikrin-sözün-programın temsili olmaktan öte, onun ikamesine dönüştü. Açık ki, fikrin, ideolojinin, örgütün-örgütlenmenin, taban dinamiğinin aleyhine işleyen bir gidişattı ve gidişattır bu. (Ki bu lider-merkezlilik de bizzat ideolojiktir; dünyaya, topluma belirli bir bakışı telkin eder.) Evet, zamanın ruhu böyle. Mütehakkim bir tazyik bu.

HDP’nin sosyalistlerle geliştirdiği ilişkiler, kurduğu ittifaklar çoğu zaman Kürt sokağında tartışma konusu oldu, oluyor. Toplumsal temsil gücü zayıf olan Türk sosyalistlerinin Kürt siyaseti üzerinde asimetrik bir ağırlığa sahip oldukları yönünde ana-akım Kürt siyasetinin dindar-muhafazakâr ve liberal taraftarları arasında yaygın bir kanaat var. 2013-2015 Çözüm Süreci’nin başarısızlıkla sonuçlanmasının faturasını Türk sosyalistlerinin HDP üzerindeki etkisine bağlayan geniş bir kesim bulunuyor.

Otoriter niteliği giderek artarak, bütün güçlerin başkanın elinde toplanmasıyla otokrasiye dönüşen bir rejimden demokratik yöntemlerle, seçimler aracılığıyla çıkış imkânı hasıl olduğunda, yeni yönetimin karşılaşacağı birçok büyük sorun arasında, devralınan kamu bürokrasisinin durumu en başta gelir. Hele otokratik rejimin başındaki güç ve onun siyasal çevresi iktidarda uzun zaman kalmışsa, bütün kamu kurumlarında liyakatı dikkate almayan, siyasal-ideolojik aidiyeti ve iktidardaki güce tabiyeti ön planda tutan, çoğu zaman yasadışı menfaat ilişkilerine bulaşmış bir kadrolaşma çok büyük bir boyuta varmıştır.

Bugün “Nükleer silah kullanmak zorunda kalabiliriz” diyen kişi Vladimir Putin. Siz bu adı taşıyan bu adamdan “sorumlu” davranışlar bekliyor musunuz? Yoksa şu anda dünyayı kaplamış gibi görünen “popülist liderler” ligasında yer alan kardeş diktatörler gibi onun da “tahtından” başka bir şey gözetmeyeceği görüşüne daha yakın mısınız? O “iki kutuplu” dünyada yaşarken endişelerimiz vardı, duruma göre oluyordu. Kutupların mahiyeti değişti ama sayıları azalmadı — hatta galiba arttı da. Dünyayı sonu belirsiz serüvenlere sürükleme potansiyelleri de güçlendi.

Saha kavramının sosyal bilimdeki kullanımına değinmiştik, Bourdieu’nün “saha teorisine” bir parantez açalım. Bourdieu, “saha”ları, toplumsal küre içinde kendi özgül iç ilişki dinamiğine sahip görece özerk alanlar, adeta mikrokozmoslar olarak alır. Her sahanın, orasının gerçekten o sahaya mahsus amaçlar, dertler tasalar tarafından yönlendirildiğini kabul eden bir yanılsama da yarattığını ‘öğretir.’ Siyaset de sahalardan bir sahadır, onun teorisinde.

Xaiver Dolan’ın Laurance Anyways filmini bilir misiniz? Filmde Laurence trans olup bunu gizlemek zorunda kalmayı, “30 yıldır suyun altında nefesini tutmaya” benzetiyordu. Yıllarca bir toplumda suyun altında nefesini tutarak yaşayan insanların sadece varoluşlarının sizin için tehdit olduğunu söylediğinizde bu sebeple bu bir nefret söylemidir. Sizinle ilgili olmayan bir hayatın sadece yaşanarak bile size bir dayatma olduğunu söylediğinizde, konuştuğunuz dil bir egemen ve iktidar dili olur.

Yusuf Atılgan’ın Aylak Adamı da bu dertten mustariptir, fakat Çomak’ın öznesinin hareket alanı sınırlıdır, zindan gerçekliği kenti dolaşmasına, kayıplarını bulma ihtimaline müsaade etmez: Çomak’ın öznesi geleceğe temas etmek için geçmişe doğru genişleme ve derinleşme stratejisi izleyecektir, kentler de panoramalar da, yatırımda bulunulmuş arzu imgeleri de ancak bu sayede mümkün olacak, kendilerini yenileyeceklerdir: “Sadece aşk değil, anılar da bakım istiyor / Hatırlamam gerekiyor, hatırlayıp anlatmam...”