Kongre'den Sonra - Yavuz Alogan | Birikim Sayı 103 - Kasım 1997

ÖDP’nin 1. Olağan Kongresi’ni, birbiriyle yeterince iletiﬂim kuramayan yönetim organlarndan ve kendi içinde disiplinli siyasal gruplardan oluﬂan bir yapnn, partileﬂme sürecinde attğ önemli bir adm olarak değerlendirmek uygun olur. Parti merkezinin etkisiz kaldğn, yerel birimlerin birer “merkez” gibi iﬂlediğini ve sadece “büyük politika” ile ilgilendiğini saptayan ÖDP’liler, “parti gibi olmayan parti” anlayﬂndan uzaklaﬂarak, gerçek bir siyasal parti olmaya yöneldiler.

Bu yöneliﬂ bir tercih değil, zorunluluk olarak ortaya çkt. 1970’li yllarda, özellikle faﬂist saldrlara karﬂ bir direniﬂ hareketi olarak halkn içinden çkp geliﬂen ve parti gibi olmayan bir örgütlenme modelinin, 1990’larn ideolojik ve politik iklimine uygun düﬂmediği belki de sezgisel olarak anlaﬂld ve iki yllk deneyim sonucunda daha örgütlü bir yap, daha programatik bir çalﬂma yöntemi benimsendi.

Parti Meclisi’nin Kongre’ye sunduğu karar tasarlar bir mücadele ve iktidar program tartﬂmasn da baﬂlatmﬂ oldu. Gündelik mücadele taleplerini her defasnda genelleﬂtirmek, bu talepler için verilen mücadelenin kazandrdğ deneyimle daha ileri taleplere ulaﬂmak ve emekçilerin iktidar sorununu gündelik yaﬂama aktarmak; ya da tam aksine, gündelik mücadele taleplerini snrlamak, daha ileri talepleri belirsiz bir geleceğe ertelemek ve iktidar sorununu gündelik taleplerin uzağnda tutmak gibi bir ikilem, ÖDP’nin önünde önce çözümlenmesi, sonra da çözülmesi gereken bir sorun olarak duruyor. Bu sorun bugüne kadar çeﬂitli kisvelere bürünerek (ÖDC ve rejim tartﬂmalarnda, asgari-azami program tartﬂmas giriﬂimlerinde ve nihayet kamulaﬂtrma-özelleﬂtirme tezlerinde) ÖDP’nin önüne çkt.

Elbette bu türden sorunlar sadece yazarak ya da anlatarak, formüller üreterek çözülemez. Bunlar hayatn içinde, sokakta mücadele eden, tanm gereği dogmatik ve doktriner olmayan bir kitle partisinin ancak yüz yüze geldiğini hissettiği, sahici olduğunu anladğ zaman çözmeyi düﬂünebileceği sorunlardr. Baﬂka deyiﬂle, program sorunlarnn olay mahallinde, mücadelenin içinde çözülmesi ve yaﬂanan deneyimler temel alnarak formüllendirilmesi gerekiyor. ÖDP’nin bu yönteme uygun bir zihniyete sahip olduğu söylenebilir. Nitekim “parti gibi olmayan parti” anlayﬂndan, gerçek bir siyasal parti olma düﬂüncesine ve ufukta beliren program tartﬂmalarna geçiﬂ böyle bir seyir izledi.

KAVRAMLAR, KELİMELER VE SORULAR

ÖDP içinde, teorik sorunlarn, gerçekte var olmayan uydurulmuﬂ sorunlar ya da “iﬂ yapacak yerde laf üreterek sorun çkarmak” gibi bir ﬂey olduğuna dair yaygn bir kanaat var. Bu kanaat, hiç kuﬂkusuz, 1980 öncesinde teoriyle fazla ülfeti olmayan hareketlerin kitleselleﬂebilmeleri, teorisist ya da “teorici” hareketlerin ise ya güdük kalmalar ya da sürekli bölünmeleri gerçeğinin belleklerdeki canllğndan kaynaklanmaktadr. Bu durum günümüze bir dengesizlik biçiminde yansmﬂtr. Bir yanda güçsüz ama teorik olarak aﬂr snmﬂ gruplar, öte yanda eski reflekslerini arayarak “iﬂ yapmak” isteyen ve her türlü derinleﬂme çabasn engel ya da lafazanlk olarak gören sayca kalabalk gruplar var. İkincisi, birincisine öfkeleniyor: “Kitlelerin özdeneyiminden kalknmayan bir sosyalizmi kimse bize sosyalizm olarak yutturmasn” ya da “(Bunlar) kendi kafalarndaki sosyalizmi kitlelere dikte ettirmeye (çalﬂyorlar)” gibi. Bu öfkelenmeler zaman zaman, “sanki biz toplumun snflara bölünmüﬂ olduğunu bilmiyoruz” gibi yaknmalara da dönüﬂebiliyor. Ya da “terimlerle ve kavramlarla değil, kelimelerle konuﬂalm” denebiliyor.

Burada, 1980 sonrasnda her ﬂeye bulaﬂan neo-liberalizmin görünmez etkilerini, duvarn yklﬂyla birlikte her türlü sosyalizm tartﬂmasnn geçirdiği değiﬂimi, postmodernizmin medya araclğyla, post-Marksizmin ise okur yazarlar eliyle nükleer bir serpinti gibi yaylmasn ve bütün bunlarn hepimizde çeﬂitli derecelerde yarattğ akl tutulmasn uzun uzadya tartﬂmaya gerek yok. Marksizmi sokaklarda, ya da cezaevi hücrelerinde öğrenenler ile üniversite ortamlarnda ya da kitaplardan öğrenenler arasnda çkan böyle bir tartﬂmann (ya da birbirini anlayamamann) ÖDP içinde uzun dönemde ykc ve dﬂlayc etkiler yaratabileceğini belirtmek yeterli. Kavramlar ve terimleri kelimelerle tartﬂmak ve programatik olan tarihte değil, yaﬂanmakta olann içinde görüp göstermeye çalﬂmak, program alternatiflerini eylemin içinde üretmeye çalﬂmak, zamanla böyle bir sanat edinmek, belki bir çözüm yolu olabilir. Ağzmzdan çkan sözlerin karﬂmzdaki kiﬂi tarafndan her zaman bizim düﬂündüğümüz ya da anlatmay amaçladğmz ﬂekilde alglanamayacağn ve anlaﬂlamayacağn bilmek, teori dilini siyaset diline içermenin dünyann en zor iﬂlerinden biri olduğunu unutmamak durumundayz.

Ancak burada önemli bir nokta var: Konferans srasnda yaplan tartﬂmalar, ÖDP’nin iki yldr gerçekleﬂtirdiği eylemler, örgütlenme sürecinin sağladğ deneyimler ve gündeme getirdiği sorunlar üzerinden değil, baﬂlangç tanmlamalar üzerinden yaplmﬂ, hattâ “ÖDP’yi baﬂlangç ilkelerine oturtmak”tan söz edilmiﬂtir. Kongre metinlerini, baﬂlangç tanmlamalarn geliﬂtirme, ayrntlandrma, derinleﬂtirme ve güncelleﬂtirme çabas olarak görmek mümkündür. Bu metinlerde, kitlelerin özdeneyiminin ve bu özdeneyimden çkan bir sosyalizmin ipuçlarn bulmak zordur. Baﬂka deyiﬂle kitleler bize kendi özdeneyimlerinden kalknan bir sosyalizmin ipuçlarn vermiyorlar; bizler de kafamzdaki ve birbirinden çok farkl sosyalizmlerimizi kitlelere iletebilecek bir örgütlenmeye ve gerekli araçlara henüz sahip bulunmuyoruz.

Bu elbette ÖDP’nin hatas değil. Yanlﬂ hatrlamyorsam Engels’in, “Kitlelere doğru gitmeniz yeterli olmaz, kitlelerin de size doğru gelmesi gerekir” anlamnda bir sözü vard. Bugün geniﬂ kitlelerin sağa doğru, Allah’a doğru ya da militarist-çağdaﬂ merkeze doğru gitmekte olduğu kuﬂku götürmez. Geniﬂ kitlelerin kulağ 1960-80 dönemindeki gibi sola açk değil. Bu da konjonktür sorununu ve konjonktüre uygun bir kitle partisi modeli sorununu öne çkaryor.

Soru ﬂöyle sorulabilir: devletin giderek güçlendiği, kitlelerin sağ ideolojilerden beslendiği bir konjonktürde sosyalist solun gerçek anlamda bir kitle partisi oluﬂturmas nasl mümkün olabilir? Bu soruya eklemeler yaplabilir: bugünkü konjonktürde kadrosuz bir kitle partisi olabilir mi? Ufuk Uras’n kongre konuﬂmasnda dediği gibi, parlamentoya girmeyi bir teferruat haline getirecek ﬂekilde sokakta iktidar olmak, kadrolaﬂmay gerektirmez mi? ÖDP’nin gerçek bir kitle partisi olmas sağ dalgann yatﬂmasna ve rejimin demokratikleﬂmesine mi bağldr? ÖDP’nin tek baﬂna ya da bir ittifaklar manzumesi içinde sağ dalgay yatﬂtrmas ve rejimi demokratikleﬂtirmesi mümkün müdür? Bugünkü sağ dalgann iﬂçi hareketini önemli ölçüde parçaladğ, iktisadî uygulamalarn sendikal mücadeleyi zayflattğ ve toplumun dokusunu bozduğu biliniyor. Bu durumda ÖDP’nin gevﬂek dokulu bir kitle partisi olarak geliﬂmeye çalﬂmas m, yoksa sk örgütlenmiﬂ kadrolar olan bir kitle partisi olmaya yönelerek yükselen sağ dalgann karﬂsnda bir tahkimat kurmas, politik değil de etik anlamda açk ve net bir sosyalist çizgiyi benimsemesi mi daha uygun olur? ÖDP böyle bir çizgiyi benimserse küçülür mü? Küçülürse, öteki küçük sosyalist partilerden fark kalmaz m?

Bu sorular ve benzerleri önümüzdeki dönemde ÖDP’lileri meﬂgul edeceğe benziyor. Asl kuruluﬂ süreci ﬂimdi baﬂlyor ve gerek programatik gerekse örgütsel bakmdan önümüzdeki yolun arzasz olmadğ görülüyor.

BÖLÜNME KORKUSU VE GRUPLAR

ÖDP ﬂimdilik, Kuruçeﬂme Toplantlar’ndaki gibi, derinleﬂtikçe anlamszlaﬂan tartﬂmalarn girdabnda boğulup yok olmaktan kurtuldu. Partileﬂme çabas, ayrntlarda derinleﬂerek, çoğunluğu izleyici durumuna itip yabanclaﬂtrarak dağlma tehlikesini ortadan kaldrd, herkesin alglayp anlayabileceği bir dille konuﬂmay zaruret haline getirdi. ÖDP’nin bölünme tehlikesi ya da bölünme korkusu da ortadan kalkt. Mevcut ya da müstakbel gruplarn hiçbiri 1980 sonrasnn en yaygn ve kitlesel hareketini terk edip de dergi bürolarna dönmeyi göze alamaz. Sosyalist sol 1980’den sonra ilk kez binlerle ifade edilen bir delegasyonun katldğ bir parti konferans örgütlemeyi baﬂard. Son on beﬂ senenin örgütlenme ve birleﬂme giriﬂimlerini yakndan izlemiﬂ olanlar bunun büyük bir baﬂar olduğunu biliyorlar.

Şimdi partiyi yeniden örgütlemek, parti örgütleri arasndaki kopukluklar gidermek, bilgi ve karar akﬂn sağlamak ve bir denetim sistemi kurmak gerekiyor. Denetim sistemi özellikle önemli, çünkü geçtiğimiz dönemde gruplarn yan sra organlarn da çeﬂitli derecelerde özerkleﬂmesi, bir siyasal parti yapsndan çok konfederasyon benzeri bir yapya yol açt. Sözgelimi, bir ilçe ya da bir komisyonun fikirsel, hatta örgütsel olarak alp baﬂn gittiği durumlar görüldü. Bu baﬂn alp gitme durumu, zaman zaman gruplar için de geçerli oldu.

Baﬂka bir ülkede, geliﬂmiﬂ bir demokraside yaﬂyor olsaydk buna “çoğulculuk”, “çok renklilik” ya da “çok seslilik” derdik ve sorun olmazd. Ama ne yazk ki, devleti ordunun yönettiği, gerçek sivil toplumu ise tarikatlarn oluﬂturduğu bir ülkede yaﬂyoruz. Üstelik ordunun önderliğinde bir restorasyon sürecine giriliyor. ÖDP gibi düzenin temellerini sorgulayan, ezilenlerden yana bir kitle partisinin orta vadede karﬂlaﬂabileceği sorunlar uzun uzadya anlatmaya gerek yok. Bir tür liberalizmi ya da liberter yaplanmay çağrﬂtran “çok seslilik, renklilik, çoğulculuk” gibi tanmlamalar bir yana brakp, “sosyalist demokrasi” ya da “parti içi demokrasi” gibi kavramlara dönerek, bu türden demokrasinin kurallarn tam bir mutabakatla belirlemenin ve bu kurallara uymann (bir tür iç tüzük hazrlanabilir) zaman gelmiﬂ olmaldr.

ÖDP kurulurken muazzam bir iyimserlik yaﬂand. Otuz beﬂ yllk bir tecrübenin sentezine ulaﬂldğ sanld. Hattâ bireylerin ve gruplarn edindikleri deneyimlerin kovalarda birikmiﬂ svlar gibi ortak bir havuza aktlabileceği düﬂünüldü. Bütün deneyimler ve yaﬂanmﬂlklar bu havuzun içinde birleﬂecek, kaynaﬂacak (“harmanlanacak”) ve gruplar ortadan kalkacakt. Bu iyimserlik, gruplarn temel konularda birbirinden farksz ve yapay olduğu görüﬂüne dayanyordu. Ancak zaman bunun tam tersini gösterdi.

Birincisi; açk konuﬂmak gerekirse, geçmiﬂten gelen deneyimin bugünün dünyasnda pek iﬂe yaramadğ görüldü. “Deneyimim cebimde kald” diyenler oldu. Aslnda bu çok doğald, çünkü toplumun yaps, kentler, semtler, insanlar, öğrencilerin düﬂünceleri, insanlarn beklentileri, kadnlarn varoluﬂ bilinçleri, her ﬂey değiﬂime uğramﬂt. Yllarca yurt dﬂnda ya da cezaevlerinde kalan pek çok kiﬂi, İspanya İç Savaﬂ’ndan yllar sonra Madrid sokaklarnda yolunu kaybeden eski partizanlar gibi dolanp durdular. Kafalarndaki ﬂehir rehberi doğru yolu göstermiyordu. İkincisi: gruplar dağlmadlar, havuzun içinde erimediler; dergilerini çkarmaya, birbirinden farkl görüﬂlerini savunmaya ve gene de ÖDP’li kalmaya devam ettiler. Bilinmezliklerle dolu bir dünyada, kendi bildik ortamlarn bozmay, alﬂageldikleri düﬂünce ve iliﬂki biçimlerinden, sembollerinden ve gelenekselliklerinden vazgeçmeyi, tek baﬂlarna kalmay göze alamadlar.

Ne var ki, son iki yl, gruplarn partiyi bölen ya da felce uğratan bir iﬂlev taﬂmadğn, bağmszlar dﬂlayan ya da grupsuz parti üyelerini uzaklaﬂtran, partinin kitleselleﬂmesini engelleyen bir etki yaratmadğn gösterdi. Bu durumda, gruplarn varlğ ÖDP’yi diğer partilerden ayran önemli ve savunulmas gereken bir özellik olarak görülmeli. Nitekim, kongre seçimlerinde hiçbir grup dﬂlanmad, adil bir seçim yapld ve Parti Meclisi bütün gruplar gerçek güçleriyle orantl biçimde temsil edecek ﬂekilde oluﬂtu.

Gene de önümüzdeki dönemde bütün gruplar kendi iç disiplinlerini gözden geçirmelidirler. Grup toplantlarnn bütün parti üyelerine açk olmas, bütün parti üyelerine grup toplantlarnda söz hakk verilmesi, gruplarn kendi içlerinde organlar oluﬂturmamalar, delege ya da eğilim belirlemek için önseçim yapmamalar gibi önlemlerin bizzat gruplar tarafndan alnmas halinde ÖDP’nin muazzam bir insanî enerji tasarrufu sağlayacağ kesindir.

ÖDP uzun yolculuğu boyunca çeﬂitli olaylar ve durumlarla karﬂlaﬂacak, bunlar çözümlemek ve karar vermek zorunda kalacaktr. Bu süreç içinde yeni saflaﬂmalarn ve daha sahici gruplaﬂmalarn, aznlk ve çoğunluk eğilimlerinin oluﬂmas kaçnlmazdr. Daha ﬂimdiden gruplararas ittifaklar, saflaﬂmalar, bloklaﬂmalar görülmektedir. Bunu doğal karﬂlamak ve ÖDP’yi diğer partilerden ayran bir özellik, bir geliﬂmiﬂlik belirtisi olarak görmek gerekir. Burada önemli olan, açklk ve dürüstlüktür: mutabakata dayanan parti içi demokrasi kurallarna herkesin özen ve sayg göstermesidir.

Basnn kuruluﬂtan bu yana yarattğ ÖDP imgesi (aﬂkn ve devrimin, uslanmﬂ ve yaﬂlanmﬂ çocuklarn özgürlükçü ve her bakmdan yenilikçi partisi!) bu partinin gerçekliğine uymuyor. ÖDP’nin herhangi bir ilçe binasna arada bir uğrayan, gelip gidenleri gözlemleyen, gruplarn dergilerini sabr gösterip okuyan herhangi biri bile bu imgenin gerçeği yanstmadğn kolayca anlayabilir. ÖDP devrimci sosyalistlerin ve devrimci Marksistlerin yeni partisidir. ÖDP’nin ana gövdesi basnn yansttğ imgeye bakarak kendisini yeniden kurgulamaya asla yanaﬂmamﬂtr. Kongre belgeleri bunun kantdr. Türkiye’de bu ﬂekilde siyasallaﬂmﬂ bir kesim hep vard, ﬂimdi de vardr ve onlar yeni bir parti kurmuﬂlardr. Bu parti olmazsa baﬂka parti kuracaklar ve hep var olacaklardr. Bu nedenle basnn, özellikle büyük medyann, ÖDP tarihsel bir sürecin devam, onca mücadelenin, iﬂkencenin ve aclarn bir ürünü değilmiﬂ de, sanki boﬂlukta zuhur etmiﬂ neﬂeli ve medyatik bir tüketim nesnesiymiﬂ gibi davranmas ayrca üzerinde durulmas gereken bir konudur (Kanal 7’nin gösterdiği teveccühe ne demeli!). “Maﬂallah, kongrelerini de yaptlar, ne de güzel tpﬂ tpﬂ yürüyorlar,” ﬂeklinde bir yaklaﬂm, insan güldürüyor ve büyük bir bellek kaybn yanstyor. Otuz yerinden vurulup yere serildikten sonra kan revan içinde doğrulup ayaklarnn üzerinde duran kocaman ayy, evcil bir yavru hayvan olarak yeniden tanmlamaya çalﬂmak ne büyük bir gaflet!