Geçmişin muhasebesi ve ortak gelecek ufku inşasını Kürt meselesini de içerecek şekilde yapmak gerekir. Türkiye’de siyasi alanda demokratikleşme, ekonomik alanda eşitlik ve adaletin sağlanması için Kürt meselesinin çözümü iyi bir kaynak işlevi görebilir. Bu noktada, demiryolları üzerinden iki farklı Türkiye tablosunu hatırlatabiliriz. İlki muhasebe yapmayı, ikincisi ise ortak gelecek inşası üzerine kafa yormayı gerektiriyor.

Merceği İslamcı entelektüellerin üzerinden kaldırıp, kamusal entelektüellerin durumuna gelelim. Atasoy Müftüoğlu'nun ve İslamcı entelektüellerin vaziyetini ele alırken Ertuğrul Zengin'in fazla ilgilenmediği bir yere bakalım; kamusal entelektüel etkinliğinin ve varoluşunun yapısal sorunlarına veya krizine dair sorular soralım. Esas mesele, kamusallığın zemininin, iklim krizine teşbih edebileceğimiz şiddette bir erozyona uğramış olması.

Bu mecranın yazar ve okurlarının da hatırlayacağı yazar Ahmet Çiğdem’in yeni kitabının adı Sadakat Güzergâhı (Ankara: Vulgus, 2023). Burada bir “borç”tan ve bunun ödenme yükümlülüğünden söz ederek işe başlıyor Çiğdem. Sadettin Elibol’dan Fazlurrahman’a, Peyami Safa ve Erol Güngör’den burada ne işi olduğu ilk bakışta belli olmayan Murat Belge’ye tadar çeşitli “kamusal aydınlar” (eski deyimiyle “püblisist”ler) hakkında gözlemler ve saygılı, genellikle “kurtarıcı” ve az da olsa “torpilli” değerlendirmeler buluyoruz kitapta.

Vedat Milor’un Buyurun Ziyafete kitabından önceki Hesap Lütfen! adlı kitabının alt başlığı: “özgün, dengeli ve lezzetli bir yaşamın peşinde.” Çetrefil sıfatlardır bunlar: kendine has ve karakterli anlamında özgün; aşırılıklarından arınmış, mutedil ve kendi mecrasını bulmuş anlamında dengeli, ve bu iki zorluğun basıncına rağmen hâlâ lezzetli, demek yaşanmaya (yemeye) değer bir hayat. Yaşam mefhumunun soluna dizilmiş tüm bu sıfatlar aslında bilinçli, çalışılmış, hatta bir program dahilinde işleyen bir arzunun hedef imgeleridir.

Mevcut eşitsizlik, baskı ve egemenlik biçimlerini ortadan kaldırma mücadelesidir. Yoksulluğu, baskı, sömürü ve egemenlik biçimlerini asıl olarak ve öncelikle insanlıktan çıkaran, insanı yerinden eden, insanı aşağılayan, insanlık haysiyetini ortadan kaldıran ilişki ve yapılar olarak görme ve onları asıl olarak bu nedenlerle yok etme mücadelesidir. O mücadele önceden varolan, hazır failler olarak yoksulların, işçi sınıfının mücadelesi ve siyaseti olarak düşünülmemelidir... En geniş anlamıyla insanlık mücadelesidir.

Tayyip Erdoğan “Barışçı Çözüm” diyerek bir başka yönde ilerlemenin mümkün olduğunu işaret ettiğinde ülkede çok olumsuz bir hava esmemişti. İtiraz etmesini beklediklerimiz itiraz ettiler. Ama azınlıktaydılar. Tayyip Erdoğan, sanırım HDP’nin (ve Demirtaş’ın) kendi temsil ettiği dünya görüşüne hiçbir yakınlık duymaması karşısında politikasını değiştirme gereğini duydu ve kendi yaptığını tersine çevirdi. Ama böyle yapması için toplumdan gelen bir baskı olmadı.

Başta siyasi partiler olmak üzere sivil toplum aktörleri, Kürt medyası ve akademisinde muhalefet kültürünün zayıf olduğunu not etmek gerekir. Kürtler arası sosyal ve siyasal farklılıklar bir muhalefet meselesiyken çoğu durumda bir toplumsal çatışmaya, brakujiye (kardeş katline) dönüşebiliyor. Bu alanda partizan olmayan sivil toplumun güçlenmesi, yine politik ve ideolojik olarak karma örgütlerin hem sayılarının artması hem de niteliklerinin iyileşmesi bu alandaki ana göstergeler olarak izlenebilir. Üçüncü meydan okumayı sınıf meselesi oluşturuyor...

İNAT Derneği’nin bir başka sloganı, inadı umutla, dayanışmayla eşliyor: “İnatla, umutla, kol kola…” Ütopyada inat etmek ve bunun için emek vermek... İnadın en halis yakın anlamlısı, has yoldaşı, sebat değil mi? Sebat, inadı ‘terbiye’ eder, ayaklarını yere bastırır, onu manasız bir hırs olmaktan esirger. Vüs’at O. Bener’in roman kahramanının adından ilhamla söyleyelim, Muannit Sahtegi olmaktan alıkoyar...

Ulusaşırı adaleti, yani uluslararası insan hakları merciilerini bir tür son durak değil, yalnızca bir ara durak olarak gördüğümüz zaman mücadeleyi bir yere taşıyabiliyoruz aslında, bunu anlatıyor. Çünkü bu mahkemelerde dahi, insan hakları adına alınan ve emsal teşkil ettiğini düşündüğümüz devrim niteliğindeki kararlar, mahkemelerin insan haklarına açlığından kaynaklanmıyor. Tam tersi örgütlü mücadele eden ve hukuki mobilize etmekten imtina etmeyen o inattan kaynaklanıyor.

Solun kendini bir bağlam, bir çerçeve olarak takdim etmesini buraya yerleştirmeliyiz. Solu, vicdanın potansiyel ve güçleriyle, daima ertelenen bir zamanda kendini gerçekleştirme usulleriyle bir karşılaşma olarak kavramalıyız. Her türlü ahlak ve yasa buyruğunun çok öncesinde, bir belirsizlik ve öngörülemezlik zemininde en iyi halimin ortaya çıkması için vicdanı bekleyen sol ya da solu bekleyen vicdan.

Dünyada ve Türkiye’de sol, on yıllardır bu trendin tersine dönmesini beklemekten, yığınların ağırlaşan ekonomik sorunlarının çözümünün solda olduğunu “yeniden” keşfedecekleri umudunu korumaktan başka pek bir şey yapmadı, yapamadı. Çünkü temel mantığı, yaklaşımı, insanları, özellikle de işçi, emekçi, “sıradan insan” yığınlarını motive eden, harekete geçiren asli faktörün ekonomik çıkar güdüsü olduğuna dair köklü varsayımın, “inanış”ın dışında düşünemiyor, öyle teşebbüsler solcu olmaktan vazgeçme şüphesi ile peşinen damgalanıyordu.

İngilizcede betonun karşılığı, concrete. Beton sınıfları da concrete’in baş harfi olan C ile adlandırılıyor (C16, C18, C20 vs.). Concrete’in Türkçesi, somut’tur. Eh, betondan daha somut ne olabilir? Manevî ‘yanından’ sakınarak medeniyetin sırf maddî yanından istifade etmek isteyen muhafazakâr modernlik telâkkisinin arayıp da bulamayacağı bir maddîlik-somutluk işte. Beton. Maddî medeniyete kat çıkar. Maneviyatı da içeri sızdırmaz. Betonu, belki bundan da seviyorlar.