Tarihçi Eric Hobsbawm, Fransız Devrimi ile açılan çağı “Devrimler Çağı” olarak adlandırmıştı. Evet, Avrupa ondokuzuncu yüzyılı devrim amaçlayan başkaldırma eylemleriyle geçirdi. Kıtanın batısında patlak veren devrim girişimlerinde taleplerin, sıkıntıların kaynağı toplumsaldı, yani sorunlar sınıfsal bir temele dayanıyordu. Sanayide öncü rolü oynayan “Batı” yeni sınıflaşmanın da, sınıf sömürüsünün de başlıca aktörüydü. Mücadele burjuvaziye karşı veriliyordu.

Demirel’in Cereyanlar’la boy ölçüşebilecek çapta olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Yazarlığın, araştırmacılığın gitgide “kısa yazmak”la, sözü uzatmamakla, sayısal veri analistliği ve “anketçilik”le özdeşleştirildiği; görselliğin sahih düşünceye galebe çaldığı bir çağda Tanıl Bora’nın kitabı müstesna bir yerde duruyor. Tarihi kişilikler karşısında yergi ya da methiye kültürünün yaygın olduğu bir toplumda, uzun süre tercüme-i hallerle idare edegelmiş bir yazı geleneğinde bu eser özel bir takdiri hak ediyor.

Türkiye’de Onur Haftası, ilk kez 1993’te kutlanmak istedi. O zamanki slogan: “Özgür Cinsellik Haftası” idi. Valilik izin vermedi, yurtdışından destek için gelen heyet sınır dışı edildi. 1994’te Onur Haftası organize edildi, ilk Onur Yürüyüşü 2003’te, sadece 40 kişiyle yapıldı. 2013 yılındaki 11. Onur Yürüyüşünde bu sayı 100.000 kişiye ulaşmıştı. Çünkü direniş, direnildikçe büyüyordu. İstanbul’da 1993’teki ilk onur yürüyüşü denemesini Yıldız Tar’ın kaleminden bir isyanın tarihi olarak okuyorduk.

Cumhuriyet'in erken döneminde, aşağı yukarı yüz yıldır süregelen modernleşme süreci, girişken bir toplumu yeniden kurma iddiasıyla ivmelendi. Köycülüğe adanmışlığını soyadıyla tescilleyen Nusret Köymen’in, 1936’da bir yazısında –Popper’den evvel!– Kemalist ülküyü tarif ederken basbayağı toplumsal mühendislik tabirini kullanmış olması, hoştur: “Kemalizm bilimini icat etmek… ve bunu bilimsel yöntemlerle bir toplumsal mühendisliğe çevirmek...”

Bir konuda ihtilaf olduğunda, konuşarak, tartışarak, somut olayları ve verileri ele alarak bir uzlaşmaya varmaya dayanan müzakereci demokrasi, doğru ile yanlışı, gerçek ile yalanı tefrik etme konusunda taraflar arasında ortak bir zemin olduğunu kabul eder. Bu bir bakıma, ifade özgürlüğü ilkesinin de önkabulüdür. Bütün fikirlerin, en abartılı yalanlara, en uyduruk verilere, en akıldışı önerilere dayansalar da serbestçe ifade edilmeleri gerektiği kanaatinin dayanağı, yurttaşların gerçeğe ve akla uygun olanları ayırt edecekleri varsayımıdır.

1990’lı yıllarda Zehra Cemaati’yle Türk İslamcılığından otonomlaşan Kürt İslamcılığı aynı zamanda radikalleşti. PKK ile çatışma içerisinde siyasal alana çıkan Hizbullah 1990’lı yıllarda her ne kadar Kürt meselesini siyasal söylemlerinin bir parçası yapmasa da ve devletin desteğini alsa da esas olarak Kürtlerin kurduğu, Kürtlere hitap eden bir örgüttü. Bununla birlikte, Zehra Cemaati gibi Hizbullah da bir kitle hareketine dönüşmedi, sınırlı temsili olan bir yapı olarak kaldı.

Kendimizi neden tekrar tekrar aynı acı veren ve mutsuz eden ilişki ve olayların içine sürükleriz? Maddi koşul ve olanakların sürekli gelişmesine, zenginleşmesine ve daha elverişli hale gelmesine rağmen kendimizi neden mütemadiyen geçersiz kılan, yok sayan, zarar veren ve yıkıcı eylem ve durumların içinde buluruz? Kendimizi habire sabote etmemizin, hazzımızı ertelememizin, sıkıntı veren ve suçlu hissettiren yollara sapmamızın, varoluş kudretimizi ve yaşam sevincimizi/enerjimizi eksilten seçimler yapmamızın sebepleri nelerdir?

Çünkü II. Mahmud zamanından beri “Batılılaşma” yoksul değil, varlıklı kesimlerin benimsediği programdır. Yoksullar da “mahfel”in dışında bekleyenler. Ama AKP kendine göre bir “Zenginleşin” kampanyası başlattı (dış konjonktür de böyle bir politikaya dostça bakıyordu). Böylece bu dönemde en fazla kazananlarla her dönemde en az kazananlar aynı siyasi partinin taraftarı haline geldiler. Bu durum, elbette, kazanç istatistiklerine de bir ölçüde yansıyacaktı, yansıdı.

14 Mayıs seçimlerinin üzerinden bir aya yakın zaman geçmiş olmasına rağmen, muhalefet cephesi aldığı sonuçlar karşısında uğradığı çok yönlü hayal ve umut kırıklığını, kapıldığı karamsarlık havasını dağıtamadığı gibi; iktidar cephesi kadroları da elde ettikleri başarıya rağmen, seçime haftalar kala kapıldıkları “galiba kaybedeceğiz” korkusundan sıyrılabilmiş değil. Öyle anlaşılıyor ki; bu hava 2024 Mart’ındaki yerel seçimlere kadar sürecek ve tarafların varoluş halleri, ”yol haritaları” o seçimin sonuçları da görüldükten sonra belirlenme rotasına girecektir.

Teorik açıdan, yurtseverlikle milliyetçilik arasında elbette bir açı vardır. Yurtseverlik, biyolojik veya kültürel-tarihsel bir soya bağlanmış milliyetçilikten farklı olarak, vatandaş topluluğunun ortak değerlerine sadakat duyar; hamasetini fütuhat tarihinden değil vatandaş toplumu olma deneyimlerinin hatırasından çıkartır. Onun ‘millî’ davası, onun ‘beka’ meselesi, beraber yaşama tecrübesinin esenliğidir, o tecrübenin insan haysiyeti ölçüsüyle korunup geliştirilmesidir.

Üretim ilişkilerinde Sanayi Devrimi’nden beri görülmedik bir devrimin başındayız; üstelik bu kez değişim insanın alet üretme niteliğindeki bir sıçrayıştan ibaret değil; beynin işleyiş biçimini kopyalamakta ustalaşmış bir insan-dışı üretim biçimine geçiliyor. Bunun sanatta da köklü değişimlere yol açacağı kanısındayım. Yapay zekânın yapaylığı (“artificial”) İngilizcede "yapay" ile "sanatsal" (art/artist/artistical vs.) arasında çağrışım köprüsü kurmaya müsait. Almancada, "künstlich", iyice öyle.

Bianet’te Evrim Kepenek’in haberini gördünüz mü? ODTÜ Kampüsü’nde öğrenciler bir sabah karşılaştıkları afişleri anlatıyor çünkü Onur Yürüyüşü’nden hemen önce kampüsün çeşitli yerlerine yerleştirilmiş o afişlerde mealen şu yazıyor: “Onurlu olunacak hiçbir şey yok, Eşcinsellerin %78’inde cinsel yolla bulaşan hastalık var.” Hemen ardından ODTÜ Rektörlüğü’nün öğrencilere attıkları maili görüyorsunuz. “Belli bir grubun, Üniversitemiz kampüsünü kendilerinin ülkemizdeki izinsiz yürüyüş merkezi olarak lanse etmeye çalıştığı…” diye uzayıp gidiyor.