İster takıntı ister alışkanlık maskesiyle sahne almış olsunlar, bahaneler ruhu yaralayan, hasta düşüren kuruntulardır, beden de nasibini alır tabii ruhu kuşatan bu boğucu bahanelerden, ama insan bir ömür kuruntularla da yaşar; kurtulmak, özgürleşmek istemez onlardan, parlak, anlatılmaya değer nedenler, göz dolduran hisli gerekçeler dağılıp dökülse de bu kez posalarına tutunur, zira zamanla kişiliğin ayrılmaz bir parçası olmuş, geçirimsiz bir kimliğin tuğlalarına dönüşmüştür bahaneler. Kartondan bir mazerete sarılarak boyuna suçlamak, bir sızlanma makinesine dönüşmek kolay olduğu kadar keyifli ve ilgi çekicidir de, böylesi bir düzlemde suçlama ediminin faili olmaktan istifa edip suçlamaları göğüsleme hattında durmaksa akıl kârı değildir tabii, oysa daha çetrefil, daha müşkül olan suçlamaları karşılamak, omuzlamaktır...

Fraenkel’in zikrettiği bir başka örnek, bir dilekçe sahibine siyasi iradeyi etkileme çabasına girip devlet düşmanı bir tavır sergilediği için şoför ehliyetnamesi verilmemesi. Yargının siyasi haydutluk ve şantaj aracı olarak kullanıldığı bu davalardaki hukuksuzluklara rağmen Alman mahkemelerinin belli ölçüde dürüst davrandıkları söylenebilir: Yargıçlar gerekçeli kararlarında vatana ihanet vakalarında Führer’in emriyle hareket ettiklerini beyan ediyorlar: “Tam bağımsız Alman yargısının” kararlarıyla değil Führer’in emirleriyle.

Kolayca linç güruhuna dönüşme istidadının yaygınlığı… Yurttaşlık ahlâkının alabildiğine kıtlaşması… Biz’lik referansını bir cemaatten, bir kimlikten öte, ortak yaşama sorumluluğundan alan aidiyet ve sorumluluk davranışının köküne kıran girmesi… Toplum olma vasfının zayıflığının güçlü emareleri, bunlar. Bir nüfusun millet, halk, cumhur (vatandaş toplumu), toplum yüzleri veya ‘halleri’ varsa, toplum olma hali, nüfusun pek az yaşam belirtisi gösteren yüzüdür. Toplumdan bahis açılınca söz çok geçmeden “mahallelere” geliyor, değil mi? Kısacası nüfusun toplum olmaya olan sosyal mesafesi epeydir hayli açık!

Benzeri olmayan, tekil bir olaydan söz etmiyoruz. Etnik temele dayalı bir mücadele bu. IRA’nın, ETA’nın adına dövüştükleri halklarla ilişkisi nedir, nasıldır, burada gördüğümüzden farklı mıdır? Değildir. İrlandalı, Bask, Katalan, Korsikalı insanlar, sıradan insanlar, silahlı mücadeleyi onaylamıyorlar, yurttaşı oldukları toplumdan ayrılmayı talep etmiyorlar… Onlar bile bu silahlı örgütleri resmen kınamazlar, lanetlemezler. “İyi çocuklar ama yanlış düşünüyorlar” türünden değerlendirmeler yaparlar. Yani birtakım sağcı politikacıların şimdi HDP’den bekledikleri şeyleri yapmaz, o dili kullanmazlar.

Açıkça birbirinin koşulu olan dayanışma ve empati kapasitesi, içimizin en derin katmanına yerleşmiş, demek bir ahlak ve politika buyruğu olarak ortaya çıktığı anda bile onların aktüel ve pratik çerçevelerine hiç sığmayan, daha o anda oradan taşıveren bir (Lacancı bir kavramı zorlayarak söylersek) dış-mahrem (extimate) statüye sahiptir. O kadar derine nüfuz etmiş, varlığımın bütün dokusuna öylesine işlemiş ki, artık en yüzeyde bile görünür hale gelmiş, en dışta bile çoktan seçilir olmuş şey. Neredeyse bir dışsallık statüsüne sahip oluşuyla standart psikolojinin kaba iç ile dış ayrımını gereksiz hale getiren varlık parçası.

Yaşlıların antika arabalara benzedikleri, tıpkı antika arabalar gibi değerli oldukları söylendiğinde o yüzden çok da dertlenmedim- ilginç değil de normal olan (yani aslında var olmayan) yaşlılardan bahsediliyordu çünkü! Biraz sıkıldınız ama hep sizin iyiliğiniz için. Sanki mesele sıkılmakmış gibi...Bütün ayrımcılıklarda olduğu gibi, yaşlılara yönelik olan da ciddi önyargılar ve sterotipleştirmeler içeriyor. Yaşlıların kendilerine kulak vermeyi ihmal eden, onlarla değil de onlar hakkında konuşan her türlü karar mekanizması, ayrımcılıkla malul. Bedeli çok ağır olacak bir ayrımcılık.

Oportünizm kadar ünlü olmayan bir başka kavrama müracaat edelim mi, fırsatçılığı anlamak için: Okazyonalizm. Latince aşağı düşme (denk düşme) anlamında occasum’dan Batı dillerine geçen occasion (okazyon), Türkçe günlük dilde tenzilatlı satışlar, uygun fiyat fırsatları anlamıyla çok yaygın olmasa da kullanılıyor; sözlük anlamı fırsat, sebep, vesîle demek oluyor. Kelimeye odaklanırsak, oportünizm imkânları, okazyonalizm ise fırsatları-vesîleleri  ‘kullanmaya’ dönük bir araçsalcı, çıkarcı, faydacı tutumu anlatıyor. Çok yakınlar. Kelime anlamından, düşünsel mirasa geçelim.

Köpeği konusunda ikaz ettiği bir beyaz şahıs yüzünden az daha nezarethaneyi boylayacak bir siyah adam; köpeği (ve çocukları) olmadan kendi muhitinde gezinmekten çekinen bir siyah adam; ve belki de yanına bir köpek almış olsa şimdi hayatta olacak bir siyah adam. Ve tabii bir de safaride avladığı antilopla poz veren bir avcı edasıyla dizini boynuna bastıran bir polis yüzünden can veren bir siyah adam. Yıl 1820 değil, 1920 değil, 2020.

Demokrat Parti liberal ekonomi programıyla iktidara geldi. Geldi de, yapabildi mi? Bir yere kadar. Bu ekonomi hikâyesinde, özellikle baş tarafında, ilginç bir durum iki partinin devletçi olanının o kadar devletçi, liberal olanının de o kadar liberal olmamasıdır. Demokrat Parti zamanında Milli Korunma Kanunu, Et-Balık Kurumu kurulması gibi şeyleri liberalizmle açıklamak zordur. Ama Demokrat Parti Halk Partisi’nden kalan “ilk birikim” kadar Marshall Planı’nın da nimetlerini görerek tarımı makinalaştırdı, sanayii ciddi şekilde teşvik etti. Barajlarla enerji politikasını büyüttü, gerçekten önemli işler yaptı.

“İnsanlara acı çekiyorum diyorum, ‘ama bayım sizde acı çeken bir insanın yüzü yok’ diyorlar” diye şikâyet ediyordu Dostoyevski’nin İvan Karamazov’u. Öyle ya, hazzın büsbütün değilse bile acının kesin kanıtlara ihtiyacı vardır, daima şüpheli olan, yalanla suçlanacak ve dahası kahkahayla mühürlenecek olan odur: bedenin en açıktaki kısmı, en kırılgan, en müstehcen kısmı olarak “yüz”ün ille de acıdan çarpılması, hurdaya çıkması mı gerekir? Kimselere sataşmadan, derdini dünyaya boca etmeden, bekleyerek ya da susarak acılarına katlanan, kendi zorluklarını aşmak isteyen bir özne neden konuşmaya zorlanır, dile ve söyleme mahkûm edilir, acı söz konusu olduğunda?

Saraç ve Hafter’in bir sonraki adımda masaya oturmasının kaçınılmaz olduğu düşünülürse, masanın farklı yanlarındaki belirleyici ülkelerden ikisinin Türkiye ve Rusya olması sürpriz olmaz. Bu durum son yılların tipik Rus yaklaşımının bir örneği. Ankara da bu konuda kapılarını kapatmıyor. Libya’da etkili olurken öte yandan Rusları da doğrudan karşısına almak istemiyor. Yani, Ruslar ile Türkiye Libya’da masanın farklı yanlarında olmasına rağmen bir süre sonra birlikte politika belirleyebilir. Batı yani AB ve ABD’yi daha ikincil planda tutmak her zaman Moskova’nın tercih edeceği bir şey.

İktidar, sanki seçim varmış gibi yüksek bir hava vermeye, en azından bu rüzgarı kesmemeye çalışıyor. Seçime kaçmak veya seçimden kaçmayı bir zorunluluk ya da tehdit olmaktan çıkartmayı, aritmetik açmazı bu türbülansın desteğiyle ikincil hale getirmeyi deniyor. Anayasayı askıya almadan anayasasız düzen, yasaları kaldırmadan hukuksuzluk yapılabilmesi gibi, seçimi yok etmeden -hatta lafını büyüterek- anlamını küçültmeyi (değiştirmeyi) başarıyor. Muhalefet cephesinde de çalkalanan aklın bulanıklığı kendini gösteriyor.