Demek bugünkü acılarımızı, açmazlarımızı, engellenmelerimizi, yoksunluklarımızı anlamlandırmak için bakıyoruz geçmişe. Ama öte yandan da, o geçmiş bizim şimdiki bakışımız sayesinde, şimdiden geçmişe doğru oluşturduğumuz anlamlandırıcı çerçeveler sayesinde varoluyor, mütemadiyen geri dönüşlü biçimde inşa ediliyor. İnsanın hikayesinde düz bir gelişim çizgisinin, çizgisel bir mantığın geçerli olmaması demektir bu. Ruhsal ıstırap/semptomlar anlamları geçmişin derinliklerinden bulup çıkartılacak, keşfedilecek işaretler olarak değil, geri dönüşlü biçimde inşa edilen, deyim yerindeyse icat edilen izler olarak kavranmalıdır.

Bu toplumsal düzlemden daha küçük ölçekli, bireyler arasındaki ilişkilere, bu yazıyı açtığım görsel medyadaki aşk üçgenlerine döndüğümüzde, Ahmed’in toplumsal düzeyde ırkçılık ve milliyetçilikle ilgili söylediklerinin ikili ilişkilerin temsilinde de bir karşılık bulduğunu görebiliriz bence. Esas oğlanla esas kız arasındaki “hain engel,” bu tür geleneksel ilişki biçimlerinin çoğunlukla beklenen “değer”i yaratamayacağını, herkesin toplumsal cinsiyet rollerinin içinde sıkı sıkıya oturduğu “romantik” ilişkilerin aranan o iyi hayatı kurmaya kabil olmayacağını teslim etmekten kaçınmayı mümkün kılar.

XIV. Louis’yi birileri ona söylemiş gibi görünüyor. Bunu da bilumum AB müktesebatından daha değerli bulduğu belli. “Yöneten”, tanımı gereği, iradesine set çekilmemesi gereken kişidir. “Üç erk”, “dört erk”, kaç tane “erk” varsa, “yöneten”in emrinde olmalıdır. Adında “danışma” lafı geçen kurullar aslında danışmak için değildir. “Yöneten” düşünüp karar verdiklerini yerine getirmeleri için onlara emir verir. Asıl işlevleri budur. Sözkonusu olan Tayyip Erdoğan bile olsa, “Bütün bu yetkileri tanıdığımız kişinin bunları doğru kullanacağının teminatı var mıdır?” sorusuna vereceği bir cevap olmalıdır. Erdoğan’ın cevabı ne olabilir? “Bunların hepsinin genel cevabı Kur’an-ı Kerim’de vardır.” Cevap bu.

Çocukluğunu gençliğini sahil küçük şehir ve kasabalarında geçirmiş 60’lı ve 70’li yaşlarındaki ahbaplardan, şen şatır 1 Temmuz hatıraları dinlemişliğim var. Tören resmiyetinin berisinde, denizle hemhal olarak, tuzlu su sarhoşluğuyla geçirilmiş neşeli ve biraz da karnavalesk bir gün çıkıyor onların hafızalarından… Galiba, biraz nostalji zevki... Ve galiba, resmiyet, denize alâkasızlık ve elbette ‘sanayi-ticaret,’ diyelim, sahillerin ticarî yağması, olduğu kadarıyla o taşra karnavaleskini de boğdu geçen zamanda. Kısacası, Sezar’ın dediği gibi, “bayram”da eksik olan, sahici denizcilik muhabbeti ve deniz sevgisi. Gözleri ve gönülleri deniz-insan ilişkisine açmak…

Anayasa Mahkemesi denetimine tabi olan kararnameler yerine Cumhurbaşkanlığı kararlarına ağırlık veriliyor. Bu kararlar kâğıt üzerinde Danıştay denetimine tabi olması gerekirken, Cumhurbaşkanlığı hukukçuları bu kararların Cumhurbaşkanı’nın tek başına yaptığı işlemler olarak yargı denetimi dışında olduğunu iddia ediyorlar. Böylece 2017 anayasa değişikliği ile tek karar alıcı olan Cumhurbaşkanı’nın kararlarının hepsi hükümet tasarrufu olarak değerlendirilip, ne TBMM’nin ne de hiçbir yargı merciinin denetleme yetkisinin olmadığı iddia edilen çok geniş bir karar alanı yaratılıyor. Böylece aktif biçimde parti başkanı olan bir cumhurbaşkanının siyasi ve hukuki sorumluğu fiilen ortadan kaldırılıyor.

On beşinde evden kaçmamış olmak gibi, yirmilerinde kitaplardan sarhoş olmamış olmak da sonradan telafi edilemez herhalde. Hatırladım ki, o yoğunluğu veren, okuduğum her şeyi ete kemiğe büründürüp hayatımın bir parçası kılan, onları paylaşmaktı. Kitapları değil, anlattıklarını bile değil hatta, kitaplarla yaşadığım şeyi. Beni büyüledi mi, şaşırdım, öfkelendim, sinir mi oldum, neşelendim mi. Bunları birbirimize “bulaştırarak” başka, daha yoğun bir şeye dönüştürüyorduk. Sanki daha maddi bir şeye. Kitaplar üzerine konuşmaktan başka, kendimiz, hayatımız, hayatlarımız hakkında bir şeydi sanki yaptığımız.

Dostlardan yahut tanıdıklardan sevginin ve ilginin esirgenmesi değildir ama burada maksat, zira pek çok şey gibi sevgi de bir bağlanma meselesidir: özneye kendine duyduğu sevgiyi yeniden hatırlatmayan, sunmayan, onu kendine yeniden ve daha güzel yollardan bağlamayan her türden bağlanma hamlesi esas itibariyle zararlıdır, kişinin kendinden nefret etmesine yol açtığı için. Kendini keşfetmek kadar zor olan bir başka edim de insanın kendini sevmesi, daha doğrusu kendinden hoşnut kalabilmesidir. Kendinden hoşnut kişi başkalarını kınayacağına kendini kınar; dışarıdan kabahatli aramaz, mazeretler üretmez, yetersizliklerini çekinmeden kendi yüzüne vurmaktan da imtina etmez;

AKP-MHP seçimle iktidarı kaybetme riskini göze alsa dahi öyle görünüyor ki geride bırakacakları Türkiye herhangi bir hükümet programıyla değil ancak ve sadece –yeniden-kurucu– bir toplumsal seferberlikle kendini toparlayabilecek bir Türkiye olacaktır. Eğer “güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçmek” veya “yoksulluğu ve yolsuzluğu önlemek” gibi şekli ve popülist vaatler temelinde muhalefet eden partiler bu halleriyle iş başına gelebilseler dahi; bir kurucu toplumsal seferberlik buna eşlik etmezse felakete gidiyoruz demektir. Çünkü AKP-MHP iktidarı, özellikle şu son birkaç yıldır “yerlilik ve millilik” adına yürüttüğü icraatla Türkiye’nin uygar bir devlet ve toplum olma niteliğinin zaten az gelişmiş temellerini kararlı biçimde tahrip ederek bu ülkeyi bir devlet ve toplum enkazı haline getirmişlerdir.

Yürek soğutanlar insanda, vicdanda, ahlakta değil de hayatın çok dışındaki harici bir şeyde buluşuyor; cümledeki yürek, içleri soğuyanların bizatihi kendilerinin bile içlerinde yer almıyormuş gibi. Yürek soğutmak, çamaşırı sermek sanki. Yapılması gereken ve zaten de ezbere yapılan, önü arkası bilinen bir “iş” işte.  Yüreği soğutanlar varsa, yüreği yananlar da olmalı. Büyük bir felakete uğramışlar, acı çekenler. Buradaki yürek, tam manasıyla onlara ait, o insanlara, acı çekenlere. Harici bir şey değil. Hepsinin içi yanıyor. İçleri öyle çok yanıyor ki, başkalarının da içleri yanmasın istiyorlar.

Yanılsama anı/deneyimi ve buna eşlik eden varsanısal tümgüçlülük duygusu nihayet sınırlarına ulaşır, ve böylece “nesnel olarak algılananla öznel olarak kurulan arasındaki” ara bölge, ikisi arasındaki ilişki sorunu ortaya çıkar. Geçiş nesnesi sorunu ve alanıdır bu. Bebek dördüncü ve altıncı aylar ile sekizinci ve onikinci aylar arasında ilk kez benliği dışında bir nesneyi (ilk ben-olmayan şeyi) kullanmaya başlar. Aynı zamanda anneden ayrışma, ayrılma sürecinde ortaya çıkan depresif anksiyeteye karşı bir savunma işlevi de görebilen bu nesne bir battaniye kenarı, yün yumağı, tüylü bir oyuncak kadar bir sözcük, bir ezgi, özel bir davranış ve konuşma tarzı da olabilir.

İnfial yorgunluğu (outrage fatigue) psikolojinin dağarcığına görece yeni yerleşmiş terimlerden birisi: Sosyal medya ve online etkileşim çağında dört koldan üzerimize yağan moral bozucu haberlerin sebep olduğu acizlik, umutsuzluk, hayal kırıklığı ve sinizmi; bunların verdiği yorgunluğu anlatmak için kullanılıyor. İnternetin insan hayatında bu denli belirleyici olmadığı yirmi küsur yıl önce kitleleri harekete geçiren hadiseler bugün bir tweet ya da youtube yorumuna konu edilip geçiştirilebiliyor. Dikkati ve öfkeyi kolaylıkla kanalize edebilen “akıllı telefonlar” bir yandan anlık bir kolektif rahatlama sağlarken öte yandan kronik bir yorgunluğu tetikliyor.

Çevre bakanının “helâldir”i “malınızdır”la eşleyen beyanı istisnai değil. ‘Yaşayan’ veya ‘popüler’ helâl kavramı, temellük etmeye, el koymaya dair ‘niyetlerle’ pek kolay yan yana geliyor.  2018’te yapılan anayasa referandumu öncesi sosyal medyada “Hayır’cıların karıları ve kızları Evet’çilere helâldir” mesajı yazan birisi çıkmamış mıydı? (“Helâli/helâlim”nin sözlük anlamı nikâhlı eştir; yani meşru cinsel ilişkiyi anlatır.) Benzer, -ve muhakkak ‘kadınlı’-, “helâldir” ruhsatları verenler de olmadı mı son yıllarda?