Türkiye’de merkez sağcılar, kendilerine ideolojik tanım getirmeye, ideolojik kimlikleri ‘üstlenmeye’, 1980’lerden önce daha fazla iltifat ederlerdi. Demirel. Demokrat, cumhuriyetçi, milliyetçi, anti-komünist, medeniyetçi, kalkınmacı sıfatlarını değişen sıklık ve orantılarla seve seve kullanmıştır. Bunlar arasında millî iradecilik temelli demokratlık, devletin bekası temelli cumhuriyetçilik ve bilhassa “kalkınma davası,” en uzun soluklularıdır. Özal, ideolojiler-sonrası çağın çığır açıcısı misyonuyla, serbest piyasacılık, dünyaya açılma, transformasyon, reformculuk gibi tabirleri tercih etti.

Sanat soyutlaşıyor, eski deyimde olduğu gibi “anlamı şairin karnına saklanıyor.” “Ne demek istedi?” Buna verilen cevap azalıyor, çünkü cevap olacağından ya da bunu kendisi bulacağından umudunu kesenler çoğalıyor. Sanatçının “didaktik” olmaktan kaçınması, kendi sorunlarını cevap haline getirme dürtüsüne karşı direnmesi, evet, gerekli. Ama sanatı bir Sfenks bilmecesi haline getirmek de doğru değil.

Bundandır, insanın bazı kaşla göz arasında kendine yakalandığında –hükümde bulunma söz konusu olduğunda- çoğun mazeretler üretip havlu atması, eyleminin nedenlerinden ve yarattığı etkilerden sıvışmanın yollarını bulup ona sunulmuş olanla, teskin edenle, inandıklarıyla yetinmesi, pişkince: Haklarla donatılmış, özgürlük yanılsamasına çoktan ikna olmuş, kibir gömleğini üzerinden hiç çıkarmayan modern özne kendine dair net bilgilere, kesin fikirlere sahip olduğu kanısındadır; iyilik ve kötülük kavramları da dahil...

Hem mevcut ruhsal ızdırapları hem de her birimizin söz ve pratiğini belirleyen şey dönemin egemen söylemi ve fikirleri şüphesiz. Bir de şu var: Bütün teorik arayışlar ve yapılar belirli ihtiyaçların/arzuların ifadesi ve karşılığı olarak ortaya çıkıyor muhtemelen. Bu anlamda, örneğin Marksizmi var eden, ete kemiğe büründüren şey, insanın eşitlik arzusu ve özlemidir  denebilir. O arzu ve özlemi olabildiğince dile getirme, temsil etme; o arzu ve özlemin yine insanlığın kendi söylemi ve sözüne dahil edilerek dolaşımını ve hareketini sağlama çabası ve tutkusu.

Entelektüel faaliyetin, modern entelektüellerin ilk yetiştiği zamanlardan itibaren had safhada araçsallaştırılmasını anmalıyız herhalde önce. Yusuf Akçura’nın, sosyoloji öğrenimi gördüğünü söyleyen Mehmet İzzet’e “bize sosyolog değil demirci lazım” ayarı verişi, sevilen bir anektoddur. Akçura’nın Paris’te soğuk dökümcülük değil sosyal bilim tahsil ettiğini unutmayalım. Entelektüel “lüzumsuzluğa” karşı uyaranlar, genellikle kendileri de entelektüel faaliyetle iştigal edenlerdir.

Stalkladığın kadınlarla/erkeklerle kendini kıyasladığın bitimsiz bir karşılaştırmanın neden yapıldığını anlamak istiyorum örneğin. Kim olduğunu, kim olmadığını, kim olmak istediğini başka hesaplara bakarak, gün boyu karşılaştırarak anlamaya çalışmak diye özetliyor konuşmacılardan biri mealen. Güzel kadınların hesaplarına bakarak eksiklenmek, eski sevgilinin yeni manitasını kendinden daha güzel/yakışıklı bularak içlenmek.

Okyanuslar bitimsizdir. Varoluş kitabının, insanın çehrelerinin sonu yoktur. Bile isteye sonu olmayan bir yola revan olmak, delilik mi akıllılık mı bu? Bu sorular zaman kaybıdır, zira ölüm ve yaşam, akıl ve delilik arasındaki sınırları çoktan geride bırakmışlardır. Yolun sonundaki hedefe varmak değil, toplanan hasadı ikram etmek içindir belki de tüm o zahmet ve feragat. Nietzsche’nin Zerdüşt’ü yıllar yılı tefekküre çekildiği inzivasından bir sabah çıkmak ister, fazla bal toplamış bir arıya dönüşmüştür, yeryüzünü kızıla boğan güneşe seslenir

Şem’i Molla’nın her devirde göz doldurabilmek için geliştirdiği karakter özellikleri vardır; ispiyonculuk ve casusluk gibi. Yeni efendilere ilk peyda olan his, “nefsinin ve mevkiinin muhafazası kaygısıdır. Uğramak üzere olduğu yahut uğrayabileceği tehlikeleri hemen öğrenmek isterler.” Bu yüzden Şem’i Molla iktidar açısından bir kullanım değerine sahiptir; geçmişteki hizmetleri, eski efendilerinin kanatları altında ettiği laflar, işlediği kabahatler hemen affolunur...

Konuşan bir varlık haline, bir özne katına yükselmek, bir iç dünyaya sahip olmak: İnsanın büyük hikayesidir bu. Demek annenin memesinden annenin diline geçerek, o büyük ayrılığa maruz kalarak ve tahammül ederek, bundan böyle dilin/sözcüklerin emzirdiği ve beslediği sonsuz ve ölümsüz varlık yaparız kendimizi. İnsana en eşsiz bağıştır anadili.

Taşranın kadınları ve erkekleri üzerine bir şey söyleyemem, muhtemelen binbir yüzlü, binbir katmanlı bir mesele o. Ama “çalışmayı iş olmaktan çıkarıp eyleyiş haline getirme”nin sıkıntının ilacı olduğundan eminim. Birikim’in Haftalık köşesinde yazıp durduğum, etrafında dönüp durduğum şey, tam olarak bu işte. Eylemsizliğin bütün kötülüklerin anası olduğu! Eylemi Arendt’in söylediğiyle, politikayla sınırlasak bile, politikanın mahiyetine ilişkin feministlerin söylediklerine kulak verdiğimizde, manzara epey değişiyor. Birlikte mısır kıran kadınların “iş”iyle Arendt’in “eylem”i arasındaki bağlantıları ve süreklilikleri düşünmeye değmez mi yani?

HDP Kürt partisi, değil mi?  Öyle. İyi Parti de, “Türk” partisi. Dediğim şu durumu bu etnik (dolayısıyla “doğuştan”) kimlikler belirliyor. Oysa asıl sorun “demokrasi/faşizm” kutuplaşmasında. Bunu böyle görmemekte ya da görse de buna göre tavır almamakta direnen yurttaşlarımız var, sayıca az da değil.  Bu da zaten toplumun siyasi kültürü ve geleneklerinin sonucu. Bu nedenle, burada önemli bir “durduru”nun toplumun kendisinden geldiğini söylüyorum.  Düzenli seçimlerle iktidarın belirlendiği toplumlarda siyasi partiler toplumun derine inen yargılarına (ve önyargılarına) aldırış etmeden davranamazlar.

Ama kendi gündemine sahip olmadan, kendi gündemini kurmadan, kendi gündemiyle meşgul olmadan da, olmaz. İkinci noktayı tekrarlıyorum aslında - yani yapmak, eylemek: meselesini inatla takip etmek, sadece tekrar etmeyip derinleştirmek, yaygınlaştırmak için uğraşmak, başka meselelerle iğreti ve yüzeysel olmayan bağlantılar kurmak, başka sorunsallara tercümelerini yapmak, türlü türlü söylemenin yollarını bulmak, sadece anlatmayıp yankısını, cevabını, mukabelesini dinlemek…