Bana sorarsanız, hiç farkında olmadan 1970’lerden beri o gizli yetimler ittifakını kuruyor gibidir Füruzan. Farkında olmadığı şey, bunun bir ittifak olduğu değil elbette, dünyanın bu denli farkında olan biri için bunu bilmemek ne mümkün. Ama zeminlerimizin birbirimizi içerecek kadar genişlediği, göğsümüzde açılan yaraların birbirine dikilebilecek kadar yaklaştığı bir çağda, bunun bu denli geniş bir ittifak olabileceğini fark etmiş miydi?

Psikanalizin en önemli keşfi belki de, bilinçdışı’ndan filan çok önce zihinsel aygıtın bizzat kendisidir. Asıl meselesi olarak gördüğü, yöneldiği, üzerinde düşündüğü ve anlamaya çalıştığı şeydir bu: Zihinsel/ruhsal aygıtın kendi kendini, deyim yerindeyse hiçlik ve yokluktan hareketle, tedricen ve mucizevi bir biçimde yaratma kapasitesi ve söz konusu yaratıcı kapasitenin maddi süreç, araç ve imkanlarıdır. Freudçu devrimin gerçekleştiği yer, zihnin en önemli ve yaratıcı kapasitesini/potansiyelini, bizzat bir zihinsellik alanı yaratma kapasitesini anlama çabasının ta kendisindedir.

31 Mart seçimlerine haftaların kaldığı bu günlerde partilerin tutumu, ittifak arayışları, aday tartışmaları, yerel ölçekte sunulan politikalar gibi hususlara öğrenme penceresinden bakmakta fayda var; kendi deneyimimizden ve başkalarının deneyiminden bireysel ve kolektif düzlemde ne kadar öğreniyoruz? Sokaktan, sıradan insanların bilgi ve tecrübesinden, farklı olandan, yaraladıklarımızdan ve en az bunlar kadar önemlisi başka zaman ve mekanların deneyimlerinden öğrenebildiğimiz düzeyde yeni bir yol açabilir, bugünü ve potansiyel yarını kurabiliriz.

Eski Türkçede “menzil, posta, menzil atı” anlamlarında kullanılan ulak (ulaġ), “bağlamak, birleştirmek” demek olan ula- fiilinden türetilmiş. Orta çağlarda, başka coğrafyalarda da olduğu gibi İslâm ve Türk devletlerinde de, devlet zanaatının önemli işlevlerinden biri, ulaklık. Geniş bir ulak kadrosu ve onların güzergâhlarında ara ara değiştirmeleri için atların hazır tutulduğu yüzlerce "menzil"in (istasyon) örgütlendiği koca bir şebeke söz konusu.

Oğuz Işık, Toplum ve Bilim’in 165. sayısındaki “Güvensiz Kentler, Güvensiz Yurttaşlar” makalesinde Türkiye’deki kentlerin, afetlere karşı dayanıksız ve hazırlıksız olduğunu ve demokratikleşmenin önünü tıkayan, kentli olmayı engelleyen ve yurttaşlarına muhafazakarlığı dayatan bir yapıya sahip olduğundan söz eder. Oğuz Hoca Türkiye’deki kent ve yurttaşlık sözleşmesi arasındaki ilişkinin bozulma sürecini anlatırken “toplumu toplum yapan her ne varsa kent üzerinden okunabilir” der.

Bugün 6 Şubat 2023 depreminin yıldönümü ama hükümetin yeni açılan ihaleler, yeni peyda olan müteahhitler aracılığıyla yeniden yapıma başladığı şu günlerde, depremin izinin hayatta kalan ya da kaybolan insanlarda değil de yerel seçimler için oy görünümünde hatırlatılmaya çalışıldığı, koca bir ülkenin 22 yıllık bir siyasal iktidar tarafından ikincil travmaya maruz bırakıldığı bir yıldönümü bu.

Amaçlarını kamufle etmek üzere titizlendiği falan da yok. Örneğin cumhurbaşkanının deprem geçirmiş kentlere söylediği söz: Genel iktidara karşı çıkan yerel iktidar hiçbir yardım alamaz. Bu sözü insanlara açık açık söylemek büyük bir gaftır diye düşünebilirsiniz. Ama Erdoğan öyle düşünmüyor. Bu söylediği, zaten uygulamakta olduğu politika. Hala anlamayan varsa, diye herhalde, açıkça dile getiriyor. “Oyunuzu bana vermezseniz benden zırnık alamayacağınızı bilin” diyor; en anlaşılır, en açık biçimiyle söylüyor.

Biliyorsunuz, Anayasa’nın 85. maddesi gereği yasama dokunulmazlığının kaldırılması ya da milletvekilliğinin düşmesinin 84. maddenin 1., 3. veya 4. fıkralarından kaynaklanması halinde Anayasa Mahkemesi’ne kararın iptali için başvurulabilir. Can Atalay’ın örneği ise 2. fıkrayla ilgili olduğu için iptal isteminin dışında ancak ortada Atalay’la ilgili ihlal kararı olan ve uygulanmayan AYM kararları var. Dolayısıyla sistemin tam manasıyla parlamenter haklar bakımından tıkandığı bir noktadayız.

Bu ayrılma gerçekleşmek zorundadır çünkü.  Hayatımızdaki ilk büyük meydan okuma, öncekileri özetleyen ve temize çeken ilk büyük ayrılık/kayıp, ilk travmatik karşılaşma, ilk ödevdir bu. Ensestiyöz bağın/dolaysız cinselliğin yasaklanması ve sınırlandırılması, kendimizi arzulu bir varlık olarak inşa etmenin, arzulamanın ve cinselliğin fantazisini kurmanın çerçevesini/patikasını oluşturur, bunun için yolu açar. Annenin arzusunun kendiyle sınırlı olmadığını, üçüncü bir figüre de yöneldiğini keşfeden/farkeden çocuk için bir kırılma anıdır bu.

Tespih, telsiz, la, dingil, Hüseyin abinin meyhanesi, Ankara yaa, bir de tabii, olmazsa olmaz, pavyon hehe; sömürge valisinin gözüyle dizi yapmanın otantik nesneleri… Ama hatırlasak mı, Behzat Ç. bir Ankara hikâyesiydi, Ankara’da geçen bir İstanbul hikâyesi değil.

İktisadi büyüme devam etse de, toplumun önemli bir kesiminde, hatta yer yer çoğunluğunda kendilerini denetimsiz piyasa güçlerinin yıkıcı saldırılarına karşı koruyacak bir otoriter güce teslim olma eğilimi artıyor. Bir tür paternalist devlet nostaljisi söz konusu. Ama ne var ki, yerlilik ve millilik şiarları arasında, göçmen işgali tehlikesi, kadim milli kimliğin kaybolması, uluslararası şer güçlerinin ülkeye yönelik kumpasları, milli bütünlüğü bozan iç düşman odakları ve benzeri “yakın ve gerçek tehlikelere” dikkatleri çeken, “hem acımasızca döven hem de gerektiğinde koruyan” bu babalar da günümüzde otoriter soyguncu kapitalizmin baş aktörleri olmaktan geri kalmıyorlar.

Fakat kültürün opera-bale-tiyatro-sinema-sanat-edebiyattan ibaret olmadığını, "kültürel Marksizm" diye yaftalanan kimlik davalarından ibaret olmadığını unutmayalım. Bourdieu'ya muhtaç olmadan bile, kültürün Habitus'la ilgili olduğunu biliyoruz. Kültür, habitus'tur; yani üzerine özel olarak düşünmeden, kendiliğinden işler hale gelmiş, yerleşikleşmiş düşünme ve algılama kalıplarıdır, hal ve hareket tarzlarıdır.