Putin’in ilerleyen yaşının ve artık kendisini şimdiden değil gelecekten görmesinin de etkisi eklenmeli. İktidardaki yıllarının artık sayılı olduğunu bilen bir liderin giderken yanında büyük bir miras götürme arzusunun tarihi hareket ettirme gücünü hiçbir zaman küçümsememeli. Elbette liderlerin arzuları her zaman kapasiteleri ile sınırlı. Rusya söz konusu olduğunda ise merkezileşmiş karar alma süreçleri ve nükleer silahlara sahip büyük bir devletin başında olmak hiç de azımsanamayacak bir kapasite.

Emekçinin zincirine dönüşmüş telefonunu onun başına kakan da bir emekçi olduğunda ise, bu hücum alttakilerden, aşağıdakilerden geldiğinde, elem verici bir sınıfsal özyıkım ideolojisinin infilâkı oluyor. Kendisi de 7/24 telefon kontrolünde olan, gecenin bir vakti Whatsapp’tan iş talimatı alan, telefonuna düşecek üç kuruşluk bir ödemeyi bekleyenin, aynı telefon mesaisine tabi olana patlayan hıncı, aslında içten içe kendi durumuna duyduğu öfkenin bastırılması ve ikamesi değil mi?

Bu “yerli ve milli” güvenlik ve ceza politikasının en çarpıcı icraatı, “terör suçu” nedeniyle hapiste olan insan sayısında yatıyor. Avrupa Konseyi raporunda yer alan 9 no’lu tabloda suç türlerine göre dağılım yer alıyor. 2021’in ilk çeyreği itibarıyla toplam 30.514 kişi Avrupa Konseyi üyesi 47 ülkenin hapishanelerinde “terör suçu” nedeniyle tutuklu veya mahkûm. Bunların 29.827’si yani %97’si Türkiye hapishanelerinde yatıyor.

Türkiye’de bugün, sanırım başkasının bilgisinden yoksun, o sınır çizgisini geçmek ve aşmak için değil, kalınlaştırmak için kurgulayan bir toplumsal iktidar alanı da oluşuyor. Türlü çeşitli derneğin, erkeklerin başında olduğu grupların Medeni Kanun’daki en büyük kadın kazanımlarına saldırması bununla da ilgili. Kendi bireysel hikayesinden yola çıkıp, tüm kadınlar için adaletsiz bir düzenleme istemekte bir beis görmüyor. Karşılaşacağı bir başkasını bulmamak için kendi sınırlı fanusuna kapandıkça kapanan ve gücünü, sürekli kendisiyle aynı sesi duymaktan alan bir topluluk olarak…

Siyasetin farklı kulvarlarında da çok farklı bir manzara çıkmıyor önümüze muhalefet cephesinde. Örneğin, İYİP’in Başkanlık Divan’ında başörtülü tek bir kadın yer alıyor, Gençlik Politikaları Başkanı sıfatıyla (Berna Sukas). CHP’nin il belediye başkanlarından sadece biri kadın, o da başörtülü değil. Keza CHP’nin 191 ilçe belediye başkanı arasında bir avuç kadın var, onların da hiçbiri başörtülü değil. Cinsiyet dağılımı CHP’nin Merkez Yürütme Kurulu’nda bir nebze daha dengeli ama orada da toplam 16 üyeden 5’ini oluşturan kadınlar arasında başörtülü yok. CHP Kadın Kolları MYK üyeleri için de durum aynı.

İlginç bir psikiyatrist/psikolog sınıfı ortaya çıktı son zamanlarda. Ya da hep vardı da daha görünür oldu belki. Özellikle sosyal medyada özlü sözler ve formüller paylaşıyor, kısa kısa değerlendirme ve tahliller yapıyor, doğru düşünce ve davranış tavsiyelerinde bulunuyor, reçeteler sunuyorlar. Bütün bağ ve ilişkilerinden soyutlanmış bir birey varsayıyor ve ona sesleniyorlar. Saf/steril bir mutluluk ve iyilik hali tarif ediyor ve bunun kaynaklarını yalnızca kendimizde bulabileceğimizi ileri sürüyorlar.

Bunu, kitlesel bağlarının zayıf kalmasına bağlıyorum. Değişik koşullarda, kitleler içinde siyaset yaparak ilerleyebilse, bu bağları güçlendirmenin yollarını da yaşayarak öğrenebilirdi. Sosyalist olmak dünyanın her yerinde güçlükleri, güçlükten de öte, tehlikeleri olan bir şey. Genel gidiş böyle olmadığı halde, bunu anlayan ve böyle davranan bireyler de hiç çıkmadı değil. Ama yeterli olmadı. “Sosyalist siyaset” yapmak, her şeyden önce, “kalabalık” olmayı gerektirir.  Bunun da koşulu, anlayışlı olmak, “geçimsiz” değil “geçimli” olmak, sabırlı olmak gibi özellikler edinmektir.

Althusser’in bu en gözde talebesi “anti-özcülerden” yarım adım sonra gelmesiyle onların bilmediği, yaşamadığı bir tarihi de teorik gözlem altına alabilmişti. Gellner, Hobsbawm, Anderson, 80’li yılların başında, eski Yugoslavya’da henüz “milletlerin/halkların” birbirini boğazlamadığı bir dönemde çalıştılar. Kendi dönemlerinde tanık oldukları Çin-Vietnam-Kamboçya arasındaki çatışmaları (ve bu ülkelerde tam o sırada yeşeren milliyetçi heyecanları) zarafetle görmezden gelmeyi becerdiler. Gellner sıkı bir anti-komünist olarak bu meseleyi deşmek isterdi bence, ama belki de özgün dökümanlara ulaşamadığı için sessiz kaldı.

Kemalistler arası tartışmalarda, İnönü, Kemalizmin zaten hiçbir zaman kâmilen uygulanmamış olduğuna inananların tutamağıdır. İnönü, statükoculuğuyla, revizyonizmiyle, sakınganlığıyla, Kemalist İnkılâbın yarım kalmışlığının günahkârıdır onlara göre. Milliyetçi-muhafazakâr ve İslâmcı cenahta da, İnönü’nün, Kemalizmin ve Mustafa Kemal’in voodoo bebeği işlevini gördüğünü biliyoruz. Mustafa Kemal kültüne ilişmeden, -ya da fazla ilişmeden-, cumhuriyetle, laisizmle, erken cumhuriyet dönemi icraatıyla ilgili kem sözlerin rahatlıkla savrulabileceği nişangâh, İnönü’dür.

Bu şu demekti, bir Alevi dergahına, Cemevi’ne 30.000 TL elektrik faturası gelirken, bunun bir kısmı da vergi olduğu için Devlet’e buradan kaynak aktarılırken ve Aleviler bu meblağları kendileri ödemek zorunda kalırken, Devlet’in ibadethane olarak tanıdığı yerlerin, çok büyük çoğunluğu camiler olan yerlerin, elektrik giderleri Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından ödeniyordu. Ayrımcılığın, kesişimsel ve hiç beklemediğiniz bir anda karşınıza çıkan bir boyutu daha vardır. Herkes için eşit düzeyde hak ihlali yarattığını düşündüğümüz bir siyasal mesele, bazen öyle bir hareket eder ki kendisini başka bir boyutta gösterir.

Bunu okuduğumda, ev emekçileri sendikalaşmak için uğraşıp durdukları sırada başvurdukları sendika da bu ilkeyi benimsemiş olsaydı, işler ne kadar hızlanabilirdi diye düşündüm. İşçiler yalnızca işçi değillerdir ve emek sömürüsü ile bin türlü ayrımcılık birbirini destekler. İşçi sınıfı hiçbir zaman çalışmayla birbirlerine bağlanan erkekler topluluğundan ibaret değildi, şimdi hiç değil. Emek tarzı yalnızca emekçileri değil, onları çevreleyen bütün bir bağlamı, kentleri, sokakları, evleri, parlamentoları, filmleri, romanları da biçimlendirir. Yüz yıl önce böyleydi, şimdi de böyle.

İnsaflı davranmak gerekirse, içinde bulunduğumuz baskıcı şartlarda muhalefetin işi gerçekten zor. Fakat bu bozuk şartlar ve onunla beraber gelen kurumsal/toplumsal çözülme nedeniyle önümüzdeki mesele sadece bir iktidar değişimi meselesi değil demokrasiyi yeniden kurma meselesidir. Muhalefet, bu hususun taşıdığı kritik önemi gerçekten kavramış ve bir hazırlığa girişmiş değil. Ben, bu yeniden kurma meselesini en temel çerçeve koşul olarak alarak, Türkiye muhalefetinin içinde bulunduğu vizyonsuzluk, eylemsizlik ve inisiyatifsizlik sorunlarının kaynağı olarak gördüğüm üç noktaya odaklanacağım.