Alman sağının 20. yüzyıldaki en etkili kuramcısı Carl Schmitt’in meşhur ifadesiyle “istisnaya karar veren, egemendir.” Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 6. maddesine göre ise “Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir. Millet, egemenliğini Anayasa’da gösterilen esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır. Egemenlik, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ, kaynağını Anayasa’dan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.” Yine Anayasa’nın 119. maddesi, OHAL’in Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilebileceğini, bu kararın Resmî Gazete’de yayınlanacağını, aynı gün TBMM onayına sunulacağını hükme bağlar.

Otorite, had, sınır, tok-sik. Bir süredir yinelediğimiz sözcükler. Sergimizin ana ekseni babalarken, erkekliğin üzerimizde kurduğu baskıyı konuşurken ve yaşarken ifşa konusunu nasıl es geçebilirim? Sonuçta mesele yalnızca sanat işleri değil, onların içinden geçen, bize dokunan, bizi yaralayan ya da yüzleşmeye zorlayan deneyimler. Bazıları keşke olmasaydı dedirten. Bu anlamda benim de hafızamda duran, hâlâ alnımda izini taşıdığım şiddetli bir an var. Bazı şeyler yalnızca bize değil, çevremize de bir ağırlık yüklüyor. Yaşananları kötü niyete yormadan kendinizce hallettiğinizi düşünebilirsiniz ama bunu birileriyle paylaştığınız anda durum değişiyor. İçinizdekiler kelimelere döküldüğünde ve başkalarının yorumlarıyla karıştığında kafanız yeniden bulanıklaşıyor.

Oysa 19. yüzyılda yoksulların büyük çoğunluğu ailelerinin yanında genellikle sefalet ve pislik içindeki evlerinde ölüyorlardı. Bunun sebebi hem insanların yalnız olmaya daha az alışkın olmaları hem de ölümün ve ölmekte olanın ortak yaşam alanlarından dışlanmamış olmasıydı. Yoksul hanelerin tek göz odadan başka odaları da olmadığı için ölen kişi ailenin bir parçası olarak aşina olduğu mahalde ölüme teslim olurdu. Kibritçi Kız’ın bu sıra dışı ölüm biçimi ve anonimliği onu arafta salınıp duran sürgün bir hayalet haline getirir. O yüzden sadece trajik bir imge olarak değil çektiği sefalet ve ölüm şekli olarak da iki yüz yıl boyunca ısrarla alacağını talep eden bir hayalet olarak paçalarımıza yapışıp, camlarımızı, kapılarımızı taşlama hakkını elinde tutar.

Son dönemlerde dünyada otoriter-sağ siyaset yükselişteyken, umudun kıvılcımlarının ulusal hükümetlerden çok kentlerde parlamaya başladığı sıkça dile getirilen bir yargı. Özellikle kimi büyük şehirler, hak ve özgürlükleri kısıtlayan merkezlere karşı birer aykırı şehir sığınağı olarak görülüyor. Donald Trump’ın seçilmesi sonrasında ABD’de birçok belediye yöneticisi, yerel yönetimleri “kurumsal direnç cephesi” ilan ederek Trumpçı gündeme karşı kalkan yaptı. Avrupa’da ise 2015’te İspanya’nın Barselona ve Madrid gibi kentlerinde “korkusuz şehirler” muhafazakâr merkezi hükümete meydan okuyarak mültecileri kucaklayıp özelleştirilen hizmetleri kamulaştırmaya yöneldi. Bu gelişmeler, ilerici kent yönetimlerinin küresel ölçekte nasıl umut odağı haline geldiğini gösteriyor.

Bilindiği gibi geçmişte Osmanlı İmparatorluğu iç ve dış borçlarını ödeyemeyince alacaklı ülkeler kurdukları Düyun-u Umumiye vasıtasıyla kendi Reji memurları ile vergileri toplamaya başladılar. Bu sistem aracılığıyla imparatorluğun en önemli gelir kaynağı olan tütün vergileri alacaklı ülkelerin kurduğu Reji şirketine bırakıldı ve Reji İdaresi silahlı kolcularla zorla vergi topladı. Reji kolcularının yaptığı zulüm ise “Gidelim gidelim Halil’im çökertmeye varalım / kolcular gelirse Halil’im nerelere kaçalım / teslim olmayalım Halil’im aman kurşun saçalım” örneğinde olduğu gibi türkülere dahi yansıdı. Ancak Yeşilay’ın videosunda bu gerçekliği ve Reji Şirketi’ni göremiyoruz.

“Direnmek” fiilini biyoçeşitlilik üzerinden tartışırken, bu kavramın anlamını doğadan ilhamla yeniden düşünmeye çalıştım. Şunu fark ettim: doğadan öğrenilecek şeyler hâlâ çok, hem de sandığımızdan çok daha fazla. Bu metinde, katı kuralcılığın bireysel alanı nasıl daralttığını, politik öfkenin bu katılıkla nasıl beslendiğini ve biyolojik sistemlerde gördüğüm çeşitlilik ile esnek adaptasyon ilkelerinin bu yapısal sertliğe karşı nasıl bir model sunabileceğini tartışıyorum. Yaşam ağacının dalları, gezegenin tarihinde defalarca kez kırılmış; sonra yeniden yeşermiştir. Bazı dallar yaşamayı sürdürmüş, bazıları ise bir daha hiç var olmamak üzere kaybolmuştur. Bugün doğadaki direniş örneklerine bakarak, toplumsal umutsuzluklarımıza da ışık tutabiliriz belki. Ama oraya varmadan önce, doğanın kendi içindeki gizli çeşitlilik desenlerine bakalım; bu desenlerin tarih boyunca yaşamı nasıl ayakta tuttuğunu anlamaya çalışalım.

Öcalan’ın Türk kamuoyundaki kötü ünü nedeniyle, örneğin DEM Parti’nin yerine kurulacak bir partinin resmi başkanı olması belki de imkânsız. Ancak bu gerçekleşse bile, Öcalan gibi bir figürün yasal bir partinin başkanlığını layıkıyla yürütebilmesinin önünde çok daha başka güçlükler olduğunu unutmamak gerek. Her şeyden önce Öcalan’ın teorik-entelektüel konularda kendisine aşırı düzeyde duyduğu güvenin, kamuya açık bir şekilde yapılan siyasette sorun yaratacağı kesin. Öcalan, PKK hareketinin yegâne teorisyeni ve yegâne entelektüeli olarak, bu hareketin son kırk küsur yıldaki tüm teorik ve entelektüel birikiminin yaratıcısıdır. Bu birikimin büyük bir kısmı fazla bir önem taşımıyor da olsa, özellikle cezaevine girdikten sonra yazdıkları ile Kürt hareketinde etkin olan, onun terimiyle ‘ilkel milliyetçiliğin’ geriletilmesinde önemli bir rol oynadığı, böylelikle hareketin entelektüel dünyasında bir teorik sıçrama gerçekleştirdiği söylenebilir. Ne var ki kendisi de çevresi de bu teorik-entelektüel birikim ve yeteneği abartmaktadır.

Batı’dan Türkiye’ye doğru biraz yavaş ve ağırdan da olsa sonunda yayılan politik doğruculuk tartışmaları kendi terimleriyle, kendi hashtagleriyle (#metoo) birlikte geldi ve kimlik siyaseti üzerinden genel olarak politikayı da etkiledi belki ama sanat dünyasını çeşitli etmenler sayesinde daha fazla belirledi. Kimi iptal kültürü diye ünlemler koydu, kimi bunu Türkçede bitirme kültürü daha iyi karşılıyor dedi noktalar koydu, kimi bu adlandırmanın kendisinin iptal edilmesi gerektiğini söyledi. Her halükarda meselenin başlangıç ve tanıtım aşamasında değiliz, coşkulu zirve günlerinde de değiliz, hatırı sayılır bir birikimin oluştuğu, pratiklerin istiflenebilecek denli çoğaldığı, geriye başı şöyle bir çevirip gelinen yola bakmak, neredeydik bir zamanlar şimdi neredeyiz demek, buradan hangi yollar uzandığını araştırmak aşamasındayız. Bu kapsamda bazı kriterlerin norm haline geldiği, etik olarak uygunsuz bulunan sanatçıların bazen dalgalar halinde bazen tek tek bitirilmelerine doğru evrilen sanat dünyası pek çok hayati soru üretti.

Mitler, toplulukların değerlerini, inançlarını ve dünya görüşlerini aktarırken, gerçeği dönüştürür. Komplolar ise gerçekliğe gölge gelişen olaylara yönelik şüpheleri ve alternatif açıklamaları vurgular. Komplo teorileri, genellikle mevcut düzeni sorgular ve gizli güçlerin eylemlerine odaklanırken, bu iki kavram arasındaki etkileşim, bazen mitlerin komplo teorileri için bir zemin hazırlaması veya komplo teorilerinin mitolojik anlatılarla beslenmesi şeklinde görülebilir. Mitler ve komplolar, belirsizlikle başa çıkma ve anlam arayışının farklı tezahürleridir. Bu nedenle de hem akademik dünyada hem de kamuoyunda sıkça göz ardı edilen bir perspektif sunar. Özellikle Türkiye bağlamında, komplo teorilerinin siyasal söylemin ayrılmaz bir parçası olması; Gezi Direnişi, 15 Temmuz Kalkışması ve sonrasındaki popülist-otoriter dönüşüm gibi kritik olaylarla ilişkilendiren düşünsel yapısı kitabın ayırt edici yönünü oluşturur.

Yüzsüz düşünülemeyen ve günümüzde anlamını yitiren güzellik anlayışı çağlar boyunca dönemden döneme farklılık göstermiştir. Şu da var ki; bakıldığı anda görülen yüz, bakan özneyi aynı zamanda bir nesneye de çevirir. Yüz takındığı varlıksal donanımla kendini ötekine teşhir eder. Teşhirin getirdiği ise yüz ve yüze uygulanan müdahalelerin pornografiye varan gerçekliğidir. Kendini sergilemekten imtina etmeyen yüz estetize edilmiş güzelliğin aracı haline gelir. Bu, bir yüzün dişi veya erkek yüzü olma ayrımından değil ideal bakışın erkek olmasından kaynaklıdır. Ötekine bağımlı bir güzellik anlayışının altında yatan da budur zaten.

Adolescence (2025) dizisinde on üç yaşındaki Jamie, bir sabah erkenden gözaltına alınır. Ani bir baskınla evlerinde huzurları kaçan o ve ailesi seyircide suçsuz olduğu fikrini yaratır. Yaşıtı Katie’yi yedi kez bıçaklayarak öldürebilecek bir çocuğun, karşısında polisi görünce altını ıslatması ve karakola giden yol boyunca ağlaması ortada bir yanlış anlama olduğu fikrini yaratır. Anne, baba ve kız kardeş de sabahın bu erken vaktinde oransız polis şiddetine anlam veremezler. Gözaltına alınan küçük zanlı, babası ve çeşitli polis memurlarıyla karakolda bir odadan diğerine geçer. Bu işlemler sırasında kimse kötü niyetli görünmez. Herkes yönetmeliklere uygun şekilde reşit sayılmayan bir çocuğun gözaltı sürecinin gereklerini yerine getirir.

Siyasal iktidarın meşruiyet krizine karşı, muhalefet figürlerinin kriminalize edilmesi tesadüfi değildir. Bu süreç, Gramsci’nin “hegemonya krizi” kavramı çerçevesinde okunmalıdır. Egemen sınıflar, kriz dönemlerinde hegemonyalarını sürdürmek için rıza üretmek yerine zorbalık aygıtlarını devreye sokarlar. Casusluk gibi “akıl dışı” olarak nitelendirilen suçlamalar, bu hegemonik zorbalığın bir tezahürüdür. Toplumsal rıza üretilemediğinde, devlet aygıtı, muhalefeti düşmanlaştırarak “iç düşman” söylemini yükseltir. Bu, milliyetçilik, din ve aile gibi temalarla desteklenir. Devlet aygıtı meşruiyetini dış tehdit ve komplolarla kurmaya çalışır. “siyasal casusluk” gibi suçlamalar, sistemin krizini örtmek için ortaya atılan ideolojik kurgulardır. Casusluk suçlaması gerçek bir tehditten değil, sistemin gerçeklik krizinden kaynaklı bir suçlamadır.

Yani savaş sonrası dönemin ganimet ve memuriyet merkezli yapısı ortadan kalkmadı; ama neoliberal bir rant rejimi zenginleşmenin yeni aracı haline geldi. Bu yeni birikim modeli, vesayeti ortadan kaldırmak bir yana, onu daha derin bir biçimde yeniden üretti. Türkiye’den gelen bütçe transferleri ve yardım paketleri hâlâ önemli olmakla birlikte, esas bağımlılık artık dış sermaye, mülk piyasası ve hizmet sektörleri üzerinden toplumsal dokunun içine yerleşmiş durumda. Para akışları, ‘devlet’ kanallarını aşarak doğrudan tüketim kültürünü, mekânsal örgütlenmeyi, gündelik yaşam pratiklerini ve toplumsal hiyerarşiyi biçimlendiriyor. Bu dönüşüm, eski birikim rejiminin asli failleri olan memur sınıfını da hızla erozyona uğratıyor.

Marksizmin İcadı’nda Christina Morina bazısı hayatının bir bölümünde bazısı son nefesine dek kendisini Marksist sayan ver her halükarda “dünyayla meşgul olan” dokuz ismin kişisel tarihi üzerinden bir kuşağın tasvirine girişiyor. Tasvir ve tasnifin bir arada olduğu kitapta izi sürülenlerin çoğu Marksist literatürü bilenler bakımından tanıdık: Karl Kautsky, Eduard Bernstein, Rosa Luksemburg, Victor Adler, Jean Jarues, Jules Guesde, Peter B. Struve, Georgi Plehanov ve Lenin. 1845-1870 arasında Almanya, Avusturya-Macaristan, Fransa ve Rusya’da doğan sekizi erkek dokuz isim, onları özveri hareketi olarak tanımlayan yazarın nazarında “Marksizmin entelektüel kurucu neslinin mensu”pları ve aynı zamanda “Marksizmin altın çağı”nın şekillendiricileri. Adı geçenlerin “havari” addedilmesi mümkün.

Deliliğin bir övgüsünü ve güzellemesini yapmaktan öte, ölümün ve sıtmanın aynı anda gösterilerek ne tam bir ölüm ne tam bir yaşam vaadinin mümkün olduğu söylemek gerek. Ölmemiş, ölememiş ancak yaşayamayanlar da olarak, yas sürecini tamamlayamadığımız için melankolik ve nevrotik hallerden hallere düşerek kendimizi bir ölüm ve yaşam provası olan sürekli uyku halinde bulduğumuz sınırlardan bahsedebiliriz ancak. Zombileşiyoruz. Zombileşiyoruz, çünkü olağanüstü hallere alıştık. Ölüm sarsıldı, bedenler kayıp ve mezarlar çoktan sular altında kaldı. Evler yıkıldı, çadırlar açılıp kapanan acil durum şemsiyelerine döndü. Yüzlerde sadece gözleri kalan bir suretin baktığı ama hiçbir zaman görmediği dünya kayıtsızlıkla sürüp gidiyor. Bu sınırı en iyi Lynch sinemasından, hayalî kasabaları da hatırlatan (Lars von Trier’in Dogville filmi gibi) bir evrende gerçekleşen gündelik olayların fizik ve metafizik neden ve sonuçlarından tanıyoruz.

Koşullardan kaynaklı zorluklardan biri de örgütlenmenin amacıyla ilgili tasavvurlar. Bir yanda örgütlenmeyi solun düşünce ve siyaset geleneği açısından bir “farz” olarak görenler, yani örgütlenme bilinci olanlar hâlâ bulunuyor; bir yanda da bu tür örgütleri ancak somut faydaları, yani üyelerine sunduğu bir bakıma kısa veya orta vadeli çıkarlar açısından değerlendirenler oluyor. Bu bakımdan örgütleme çalışmasının zorluğu, idealler ile çıkarları uzlaştırmakta, örgütleyenlerin ve bir kısım üyenin idealleri ile örgütlenenlerin çıkarları arasında denge kurmakta yatıyor: “Üye olacağım da ne olacak? Elime ne geçecek?” sorusunu önemsemezseniz, sırf dayanışma gibi idealleri veya türlü cennet vaatlerini öne çıkararak üye çekmeye çalışırsanız, büyük ölçüde başarısızlığa uğrayacağınızı öngörmek zor değil.

Niyazi Sayın’ın sadece bir neyzen olmadığını onu biraz tanıyan herkes bilir. Ressamdı, tabloları vardır, geleneksel sanatlarımızdan ebrunun da ressamıydı; ney imal ederdi; fotoğrafçıydı…Tesbih dizmek, sedef kakmacılık, ağaç işleri, marangozluk, tornacılık, çiçekçilik, kuşçuluk da onun merakları arasındaydı. Evine bir kez uğrayan herkes o evin bir müze olduğunu hemen görürdü: bir yığın halindeki sanat eserleri, hatlar, levhalar, yazma kitaplar, eski plaklar, eski radyo programlarının kayıtlı olduğu sıra sıra makara bantlar... Sonra, Tanburi Cemil’in evi yıkılırken onun evinin enkaz altında kalan ahşap penceresinin pervazı. Yemek pişirmesini bilir, iyi pişirdiğine inandığı yemekleri misafirlerine ikram ederdi.

Manda Festivali, İstanbul’un kuzeyinde yer alan sulak alan ekosistemlerinde yaşamını sürdüren su mandalarının ve onlarla birlikte var olan kırsal toplulukların ekolojik, kültürel ve toplumsal önemini görünür kılmayı amaçlayan bir buluşmadır. Bir etkinlik olmanın yanı sıra, kent ile doğa arasındaki kopuk bağları onarmaya yönelik bir kamusal karşılaşma alanı olarak düşünülmüştür. Festival, bölgedeki üreticiler, çevre savunucuları ve kültür aktörlerinin bir araya gelmesiyle doğdu. Her yılın Eylül ayında, İstanbul’un kuzeyinde kalan son meraların ve göletlerin çevresinde düzenleniyor. Bu yıl itibarıyla dördüncü kez gerçekleştirilen festival, zaman içinde bir ekolojik dayanışma geleneğine de dönüştü. Mandalar, festivalin merkezinde yalnızca bir tür olarak değil; suyun, toprağın ve ortak yaşamın sürekliliğini temsil eden bir canlı olarak yer alıyor. Dolayısıyla festival, türler arası bir dayanışma çağrısı yapıyor: mandalarla, köylülerle, kuşlarla, sazlıklarla, insanlarla ortak bir yaşamın imkânını merkezine alıyor.

Öte yandan iktidar şu anki maksimalist pozisyonu olan SDG’nin Suriye’de silah bırakması isteğinden vazgeçse bile, PKK’nın, Türkiye’nin Suriye’ye askeri bir operasyon yapmayacağına dair bir garanti almadan silahlarını gerçek anlamda bırakacağını düşünmüyorum. Bu da klasik bir taahhüt sorununu gündeme getiriyor. Dünyadaki örneklerde bu tip sorunlar genelde üçüncü tarafların arabuluculuğuyla ve garantörlüğüyle aşılıyor. Ancak bugün böyle bir üçüncü taraf rolü üstlenebilecek bir güç görünmüyor. ABD’nin bu rolü üstlenmesi teorik olarak mümkün olsa da, Washington’un bölgedeki önceliklerinin değişmesi ABD'nin gelecekte SDG'ye desteğinin devam edeceğine dair bir garanti olmaması -ki Kürtlerin ABD tarafından yüzüstü bırakılmaların uzunca bir tarihi var- ve ABD’nin Türkiye’deki iktidarın politikalarını ciddi anlamda etkileyebileceğinin şüpheli olması, hem Türkiye’nin hem SDG’nin ABD’nin garantörlüğünü samimi olarak kabul etme ihtimalini zayıflatıyor.

Nobel ödülleri açıklandı. Bu yıl yine değerli bilim insanları ödüle layık görüldü. Ancak her zamanki gibi, ödüllerle birlikte tartışmalar da alevlendi. Barıştan bilime, siyasetten temsile uzanan bir yelpazede Nobel’in kendisi bir kez daha ‘nitelik’ ile ‘gösteri’ arasındaki çizgiyi sorgulatıyor. Bu yılki Barış Ödülü, örneğin, bir kez daha politik manipülasyonların gölgesinde kaldı. Venezüellalı siyasetçi Maria Corina Machado’ya verilen ödül, Trump’tan Netanyahu’ya uzanan bir güç hattında, barışın bile siyasetin aracı olabileceğini gösterdi. Aynı zamanda yabancı basında da şu soru vardı: “Barış ödülünün anlamı ne zaman yitirildi? Bu tartışmalar, bilimin alanına da ayna tutuyor. Çünkü Nobel artık yalnızca başarıyı değil, görünürlüğü de ödüllendiriyor. Oysa bilimde nitelik, ödül komitelerinin takdirinden önce gelen bir şey; istatistiklerden, sıralamalardan ya da kamuoyunun heyecanından bağımsız bir kavram.

Seymen’in “MisPrintCe” işi, Belçika Kralı 2. Albert’ın çocukluğunun görsellerinin yer aldığı biri hatalı olan pullardan meydana gelmektedir. Sanatçı “MisPrintCe” işinin felaketle kurduğu birkaç ilişkisi olduğuna değinir. Bunlardan biri sömürgeciliktir; Belçika’nın Kongo’ya uyguladığı dehşet verici şiddettir. Bir diğeri 2. Albert’ın durumudur. Sömürgecilikle elde edilmiş bir servetin ve hanedanın veliahtı olmanın hareket alanını sınırlaması sanatçıya göre insanın başına gelebilecek en kötü şeylerden biridir. Üçüncü olarak Seymen hatalı kopyaya değinir. Hatalı kopya, matbaa dünyasının felaketidir. Ancak ıskartaya çıkması gereken bu hatalı kopya, akıl almaz fiyatlara satılan bir metaya dönüşür. Sanatçı, “MisPrintCe” işinin hemen önünde yer alan “Iskarta” işiyle böylece diyaloğa girdiğini belirtir. “MisPrintCe” işinde hatalı olanın değerlenmesi “Iskarta” işinde ise değerli olarak kabul edilenin değersizleşmesi söz konusudur.

Batı düşünce tarihi genellikle büyük kırılmalarla anılır: Kopernik, Newton, Darwin. Ancak bu devrimlerin her biri, yüzyıllar süren ve geleneksel inanç sistemleriyle bilimin bulgularını uzlaştırma çabalarının ürünüydü. Darwin’in evrim kuramından önceki dönem, bir “bilgisizlik çağı” olmaktan ziyade, kutsal metinlerin literal yorumlarıyla doğa gözlemlerini bağdaştırmanın giderek zorlaştığı, derin bir entelektüel gerilim dönemiydi. Carolus Linnaeus gibi dönemin önde gelen doğabilimcileri, kutsal metinlerle doğa gözlemlerini uzlaştırmaya çalışırken, türlerin başlangıçta ekvatora yakın konumdaki tek bir dağ üzerinde yaratıldığı varsayımına dayanıyordu. Bu varsayıma göre, tüm türler "Paradiscal Dağı" (Cennet Dağı) olarak adlandırılan bu kutsal merkezden dünyaya yayılmışlardı. Linnaeus ayrıca bu kutsal merkezi, Nuh'un Gemisi'nin indiği yer olduğuna inanılan Ağrı Dağı ile ilişkilendirmişti.

Toplumsal ölçekteki aptallık, artık bireylerin zihinsel kapasite eksikliğine indirgenemeyecek bir olguysa, o hâlde mutlaka iyileştirilebilir de olmalıydı. Arendt, hem aydınların hem de “halkın”, muhakeme yetilerini kullanmayı bırakıp, ezberlenmiş sözleri tekrarlamayı ya da sadece emirlere uymayı tercih ettiğini düşünüyordu. Ama bu eğilimi normalleştiren sosyal ve siyasal koşullar nelerdi? Arendt’e göre bunun temel nedeni, insanların düşünmek için dışarıdan bir talimat beklediği bir toplum modeliydi – ki bu, totaliterliğin ayırt edici özelliklerinden biriydi. Aptallığın bu toplumsal modeli –yani Orwellvari biçimde beyni yıkanmış, itaat etmeye programlanmış bireyler imgesi– çağdaş otoriterliğin bir betimlemesi olarak yüzeysel bir ikna gücüne sahip olabilir. Ama bu, 20. yüzyılın sonlarında biçimlenen liberal toplumların temel bir boyutunu gözden kaçırır. Zira burada muhakeme yetisi doğrudan diktatörlükle değil, kişisel olmayan ve “aşırı zeki” veri toplama ve analiz sistemlerine havale edilerek devre dışı bırakılmıştır.

18 Mayıs 2015’te HDP Adana ve Mersin il binalarına bombalı saldırı ile ilk startını veren, 5 Haziran 2015 HDP Diyarbakır mitingi, 20 Temmuz 2015’te Suruç, 10 Ekim 2015 Ankara, 20 Ağustos 2016 Antep düğün katliamları, IŞİD’ in Antep-Adıyaman hücrelerinin bu işle görevlendirilmiş üyelerinin Türkiye’deki işbirliği mekanizmaları ile gerçekleştirdiği katliamlardır. Sanıklar arasındaki bağlantıları gösteren kayıtlara, sanıklardaki ortaklaşmaya rağmen, soruşturma ve kovuşturma makamları, emniyet ve istihbaratın çizdiği sınırları aşmadı ve her bir katliam bağımsız bir olay gibi değerlendirildi. Gerekçeli kararlarda da buna özen gösterildi. Yargının bu tutumu, katliamlar arası bağlantıların işaret ettiği işbirlikçilik, suça iştirak hallerinin siyasi tabloyu dahi değiştirecek güçte olabileceğine dair şüpheleri arttırdı.